پیامدهای شکاف دیجیتالی بین اساتید معارف اسلامی و دانشجویان (قسمت 6 )

قسمت اول

قسمت دوم

قسمت سوم

قسمت چهارم

قسمت پنجم

قسمت ششم (آخرین قسمت)

12. راهکارها و پیشنهادات

اجمالاً با مفهوم شکاف دیجیتالی، پیامدها و اهمیت آن آشنا شدیم حالا بحث بر سر این است که چه باید کرد.راهکارها در اینجا به دو دسته توانمندسازی معرفتی و توانمندسازی مهارتی تقسیم می‌شوند که به هر کدام به طور مستقل اشاره خواهد شد. معتقدم که استاد معارف باید آگاهی‌هایی پیدا کند تا این شکاف دیجیتالی کم بشود و نیز با مجموعه ای از مهارت ها نیز باید آشنا شود تا این مشکل مرتفع گردد.

  الف) توانمند‌سازی معرفتی و رفتاری

در این حوزه به عواملی باید توجه داشت که عبارتند از:

1. افزایش سواد(مصرف) رسانه خود دربارۀ فضای مجازی (از طریق مشورت با صاحبنظران، مطالعه آثار مناسب و مانند آن):

بحث سواد رسانه امروزه از بحث‌های بسیار مهم در حوزۀ فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیگر مثل روزنامه و تلویزیون است. سواد رسانه به طور خیلی ساده یعنی اینکه ما به مخاطب آموزش بدهیم که چگونه از یک رسانه استفاده کند. خوشبختانه این بحث در چند سال اخیر در کشور ما جدی گرفته شده، دربارۀ آن کتاب نوشته شده است، سایت راه اندازی شده است و نشست هایی برگزار شده و می‌شود.

  اولین گام این است که استاد، سواد رسانه‌ای خود را دربارۀ فضای مجازی افزایش بدهد که فضای مجازی به عنوان یک رسانه چیست، چه ویژگی‌هایی دارد، چه کاربردهایی دارد، ما چگونه باید از آن استفاده کنیم.استفاده از رسانه‌ها سواد خاص و آگاهی خاص خود را لازم دارد، به هر حال، از جمله راه‌کارهایی که بتواند شکاف دیجیتالی را کاهش دهد یا بر طرف کند این است که سواد رسانه‌ای اساتید معارف باید بالا برود. این کار از طریق مشورت با صاحب نظران، يا مطالعۀ آثار است که خود استاد می‌تواند انجام بدهد؛ از آن طرف هم نهادهای پشتیبان باید کارهای قوی و عمیق انجام دهند با تولید آثار و برگزاری کارگاه‌های مختلف کمک کنند تا این سواد رسانه‌ای افزایش پیدا کند.

2. حضور فیزیکی خود استاد در فضای مجازی

اگر استاد بخواهد به طور ملموس و از نزدیک با فضای مجازی آشنا شود، صرفِ بحث‌های تئوریک کافی نیست بلکه باید خود وی در فضای مجازی وارد شود، در شبکه‌های مختلف جستجو کند و از نزدیک مسایل را ببیند تا متوجه بسیاری از مسایل شود. لذا هیچ افتخاری نیست که استادی بگوید من اینترنت و کامپیوتر ندارم؛ زیرا با این وضعیت چگونه می‌تواند دانشجو را راهنمایی و راهبری کند و به دانشجو درس بدهد. دانشجویی که طبق آمار در هر شبانه‌روز، چندین ساعت در فضای مجازی است، شب تا دیر وقت با گوشی همراه خود در حال جستجو در شبکه‌های مختلف است، صبح خود را با گوشی آغاز می‌کند و هنوز بیدار نشدهبررسی می‌کند که آیا پیام جدیدی دراد یا نه. دانشجویی که تا این حد در این فضا هست چگونه استادی که در این فضا نیست می‌خواهد او را راهنمایی کند؟! این استاد نه تنها از آن شأن استادی که باید چند قدم از آن دانشجو جلوتر باشد، برخوردار نیست بلکه پا به پای دانشجوی خودش هم نیست و عقب‌تر است. بنابراین حضور فیزیکی در فضای مجازی موثر است.

3. کمک به افزایش سواد رسانه‌ای دانشجویان با مشارکت دادن آنها در فعالیت‌هایی مثل ارئه کنفرانس کلاسی در فضای مجازی، ارسال تحقیقات کلاسی از طریق شبکه‌ها.

  اینگونه نیست که فقط استادان را متهم کنیم که سواد رسانه‌ای ندارند بلکه گاهی دانشجویان ما هم سواد رسانه‌ای کافی ندارند و با فضای مجازی آشنا نیستند. شکاف دیجیتالی دو طرف دارد: یک طرف آن، استادان هستند و طرف دیگر آن هم دانشجویان هستند. ما بیشتر به اقتضای مخاطبین بحث از بعد اساتید معارف صحبت کردیم اما آن طرف قضیه (دانشجویان) هم هست. لذا استاد باید از آن طرف کمک کند که دانشجو هم آگاهی‌های لازم از فضای مجازی را پیدا کند و مزایا و منافع این فضا را بشناسد مثلاً استاد به دانشجو تکلیف کند که کنفرانس خود را در شبکه یا کانال گروه ارایه بدهد یا مطالب تحقیقی خود را از شبکه یا ایمیل برای استاد ارسال کند تا دانشجویان عملاً ببینند که از فضای مجازی باید چگونه استفاده کنند و این فناوری، استفادۀ درست هم دارد.

یکی از کارهایی که هر یک از ما می‌توانيم در منزل در رابطه با فرزندان خود انجام دهيم– خواه ناخواه فرزندان ما بیش از ما با فضای مجازی در ارتباط خواهند بود – این است که از ابتدا فرزندان را با کاربردهای خوب شبکه‌ها به طور غیر مستقیم عادت بدهیم مثلاً به فرزند خود بگوییم با توجه به برنامۀ سخنرانی که داریم از اینترنت چند مطلب دربارۀ فلان موضوع برای ما تهیه کند یا چند نکته در مورد فلان موضوع در شبکه‌های اجتماعی برای ما پیدا کند یا چند مقاله پیدا کند. بدین ترتیب فرزندان یاد می‌گیرند که هم به اینترنت وصل شوند، هم یاد می‌گیرند که در فضای مجازی جستجو کنند و هم متوجه می‌شوند که این فناوری و فضای مجازی این کاربردهاي مفيد را هم دارد و نیز می‌فهمد که شبکه‌های اجتماعی فقط برای شوخی و جوک فرستادن نیست بلکه کار علمی هم می‌توان در آن انجام داد.

4-آشنایی با اصول اخلاقی حضور در فضای مجازی و تقّید جدّی به مراعات آنها (تبلیغ عملی معارف)

نکتۀ دیگری که اساتید معارف به خصوص بیشتر باید به آن توجه کنند بحث اخلاقِ حضور در فضای مجازی است که خود یک بحث مستقلی است. حضور در فضای مجازی نیاز به مراعاتِ اصول اخلاقی دارد. استادی که در این فضا شرکت می‌کند به عنوان عضو یک کانال، گروه، شبکه یا ایجاد کننده سایت و مانند آن باید این اصول اخلاقی را بیش از دیگران مراعات بکند. حضور استاد معارف در فضای مجازی باید تبلیغ عملی دین باشد. روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که:«کونوا لنا زیناً و لا تکونوا علینا شیناً، قولوا للناس حسناً واحفظوا ألسنتکم و کفّوا عن الفضول و قبح القول» : مایۀ زینت و آبروی ما باشید، نه آبروریزی، با مردم درست صحبت کنید و زبان‌های خود را حفظ کنید و حرف‌های زاید و بیهوده و زشت بر زبان نرانید. اینها نه تنها در فضای حقیقی بلکه در فضای مجازی هم کاربرد دارد. بنابراین استادی که با فضای مجازی آشناست و حضور پیدا می‌کند بیش از دانشجویان و سایر اساتید باید خودش تقّید به این ضوابط داشته باشد.

ب) توانمند‌سازی مهارتی:

به اساتید باید پیشنهاد شود و حتی المقدور برای آنها این امکانات فراهم شود که با مجموعه ای از مهارت‌ها آشنا شوند. قبل از ورود به بحث توانمندسازی مهارتی باید به یک نکته توجه کرد و آن اینکه گاهی انسان در بعضی امور، افراط و گاهی تفریط می‌کند. گاهی اساتید با فضای مجازی آشنا نیستند و گاهی ممکن است استادی باشد که بیش از اندازه درگیر است؛ هر دو مورد اشتباه است. استادی که بیش از حد لازم وقتش را در شبکه‌ها صرف کند و در فضای مجازی باشد طبیعتاً به فعالیت علمی، مطالعه و تحقیق خود نمی‌رسد. پس نباید افراط و تفریط کرد.بر این اساس وقتی توانمندسازی مهارتی گفته می‌شود به این معنا نیست که استاد تمام نکاتی که در مورد فضای مجازی هست از تایپ و تکثیر و امثال اینها را بخواهد حرفه‌ای یاد بگیرد؛ چون این موارد با آن هدف اصلی کار او منافات دارد بلکه مقصود این است که در حدّی یاد بگیرد که کارش راه بیفتد. به عنوان مثال کسی که ماشینی می‌خرد و رانندگی می‌کند لازم نیست متخصّص همۀ قسمت‌های ماشین باشد ولی در این حدّ باید آگاهی داشته باشد که اگر ماشین در جایی خراب شد با یک مشکل ساده پیدا کرد آن را رفع کند. وقتی هم گفته می‌شود که استاد باید با فضای مجازی آشنا باشد منظور این نيست که استاد متخصّص ایمیل یا تایپ حرفه ای شود. فقط در حدی که بتواند از این فضا استفاده کند باید آشنایی داشته باشد. امروزه به جای اینکه یک نفر یک مطلبی را صد بار تکرار کند کافی است مطلب خود را در فایل صوتی ضبط کرده و در سایت یا کانال خود بگذارد و هر دفعه که دانشجویی سئوال کرد به جای توضیح مجدّد آن مطلب، می‌توان دانشجو را به آن فایل ارجاع داد. یکی از مزیت‌هایی که فضای مجازی دارد کمک به ماندگاری اندیشه‌ها است. امروزه ما بعد از صدها سال از آیات و روایات استفاده می‌کنیم و از میراث علمی خودمان بهره می‌بریم در حالیکه نویسندگان و تهیه کنندگان این آثار سال‌های سال است که از دنیا رفته‌اند و وجود فیزیکی آنها از بین رفته است اما به خاطر یک جزوه یا رساله و کتابی که داشتند هنوز در واقع زنده‌اند. فضای مجازی امروزه می‌تواند به زنده ماندن فکر و اندیشه کمک کند. پیشنهاد مشخص ما این است که هر استاد، مطالبی که به نظرش درست است در جایی و به یک شکلی در فضای مجازی قرار دهد (به صورت فایل صوتی یا هر شکل دیگری در سایت یا کانال خود قرار دهد).  می‌توان از فضای مجازی برای ماندگاری اندیشه و فکر استفاده کرد که اگر روزی در این دنیا نبودیم آثاری از خود بر جا گذاشته باشیم و افراد از آن استفاده کنند. شایسته است هر استاد معارف سایتی برای خود راه‌اندازی کند و مطالب خودش را آنجا بگذارد که دیگران هم استفاده کنند.

بنابراین اساتيد بايد مجموعه‌ای از مهارت ها را یاد بگیرند که عناوین آنها به شرح زیر است:

1. ساخت و ارسال ایمیل (ارسال اطلاعات و دریافت اطلاعات)
2. ساخت و مدیریت گروه و کانال در شبکه‌های اجتماعی و بارگذاری مطالب
3. جستجوی منابع و شیوۀ جستجو در اینترنت
4. تایپ
5. نصب نرم افزار و سخت افزار
6. راه اندازی و مدیریت سایت و وبلاگ.
7. دانلود و آپلود محتوی و بارگذاری آنها
8. ارائه کنفرانس و نشست علمی

اینها بخشی از مهارت‌ها است که لازم است اساتید معارف کسب کنند تا آن شکاف دیجیتالی کم یا مرتفع گردد.

والسلام