♨️ چت جی پی تی؛ و ضرورت تدوین «الگوی مواجهه اخلاقی با فناوری های نوین»

✍️حسینعلی رحمتی

🔻الف) دنیای امروز عرصه حضور روزافزون و رقابتی فناوری های اطلاعات و ارتباطات است. نزدیک ترین مثال آن همین «چت جی پی تی» است که هنوز از راه نرسیده، گوگل چت‌بات Bard را ارایه کرد، یا موتور جست و جوگر Bing خود را به آن مجهز نمود. بررسی سیر صعودی تولید و توزیع این فناوری در چند دهه گذشته نشان گر آن است که این فرایند سرِ ایستادن ندارد، و حتی در آینده، به دلایلی که در جای خود باید بررسی شود، با شدت و قوت بیشتری ادامه خواهد یافت. بدیهی است که ورود هر فناوری به همراه خود مجموعه ای از مسائل، موضوعات و دغدغه های اخلاقی را به دنبال دارد که باید به آنها هم توجه شود.

🔻ب)در دنیای شبکه مند شده، کشور ما هم از جامعه جهانی جدا نیست و تجربه های گذشته نشان داده که شهروندان به هر صورت، زود یا دیر و کم یا زیاد، سراغ این فناوری ها خواهد رفت. از این رو همه افراد و نهادهای مرتبط با اخلاق و / یا فناوری در کشورمان باید برای مواجهه با این فناوری ها الگویی را تعریف کنند تا با آمدن هر فناوری جدید، هم جامعه هم نهادهای حاکمیتی و غیر حاکمیتی تکلیف خود را بدانند و بتوانند با آن مواجهه معقول و منطقی داشته باشند. همان طور که در موارد دیگر، مانند وقوع سیل و زلزله، هم اگر سیاست ها و برنامه های کلان و وظایف هر شهروند و نهادی از قبل مشخص شده و آموزش های لازم داده شده باشد میزان ضرر و زیان به کمترین حد خود می‌رسد.

🔻ج) طراحی «الگوی مواجهه اخلاقی» یا «الگوی اخلاقی مواجهه» با فناوری های جدید اطلاعاتی و ارتباطاتی البته نیازمند هم اندیشی، هم دلی و همراهی نهادهای مدیریتی و سیاستگذار با اندیشوران جامعه است، ولی در این جا به طور مختصر به چند نکته اشاره می‌شود. امید که فتح بابی باشد برای جدی گرفتن طراحی این الگو از یک طرف، وتوجه به نکته هایی که در این طراحی باید مد نظر قرار گیرد، از سوی دیگر.

این الگو باید ناظر به موارد زیر باشد:
🔘 1. استفاده از مزیت ها و ظرفیت های فناوری های جدید:
مثلا همین «چت جی پی تی» برای پیشبرد دانش، تحلیل اطلاعات، تسریع و تقویت کارهای پژوهشی، دستیاری متخصصان رشته هایی چون پزشکی، ارایه مشاوره به افراد در زمینه های مختلف، جست وجوی هوشمند و مفیدتر در فضای مجازی و موارد دیگری که در آینده مشخص خواهد شد کاربرد دارد. بی توجهی به این گونه مزایا و نگاه یک سر بدبینانه و سلبی به این فناوری ها موجب محروم شدن جامعه از آنها می‌شود.

🔘2. در امان ماندن از چالش های اخلاقی این فناوری ها:
هر فناوری از نظر اخلاقی کارکردی دوگانه دارد. از این رو در مواجهه با آن، خوش بینی افراطی و بی توجهی به کژکارکردهای آن به همان اندازه نادرست است که بدبینی افراطی. مثلا «چت جی پی تی» می‌تواند به ابزاری برای تقلب در پژوهش های علمی، ارایه مشاوره غلط و متضرر کردن مخاطبان، و نقض حریم خصوصی افراد تبدیل شود. بنابراین، در طراحی الگوی مواجهه با فناوری های جدید باید برای حفاظت جامعه از ین بی اخلاقی هم چاره اندیشی شود.

🔘3. تفکیک وظایف مرتبطان:
درباره هر فناوری مجموعه ای از افراد و نهادهای جامعه، از کاربران عادی گرفته تا سازندگان نرم افزار و سخت افزار، عاملین فروش و خدمات، مدیران سایت ها و کانال ها و گروه ها، قوای سه گانه و نهادهای فراقوه ای از قبیل شورای عالی فضای مجازی درگیر و دخیل هستند و بدون همراهی و همدلی آنها استفاده درست از فناوری ها به نتیجه لازم نمی‌رسد. از این رو در طراحی الگوی مواجهه بایستی نقش و وظایف هر یک از آنها مشخص شود. بی توجهی به این مسئله موجب ناهماهنگی در عرصه عمل می‌شود که خود مشکلات دیگری را به دنبال دارد.

🔘4. اقبال و اعتمادِ جامعه هدف:
افراد و نهادهایی که در صدد طراحی الگوی مواجهه با فناوری های جدید هستند از همان ابتدا بایستی به طور جدی این مسئله را مدنظر قرار دهند. توجه به کارکردهای مثبت، در نظر گرفته خیر عمومی جامعه، مشارکت دادن نخبگان در فرایند طراحی و تبلیغ الگو، و اطلاع رسانی شفاف و مداوم از جمله کارهایی است که می‌تواند زمینه این اقبال و اعتماد را فراهم کند.

🔻پ. ن:
آنچه گفته شد صرفا در حد «طرح بحث» بود. از این رو، نگارنده از همه اندیشوران دغدغه مند اخلاق و فناوری تقاضا دارد به این موضوع ورود کرده و با ارایه نظرات خود به شکل گیری الگوی پیش گفته یاری رسانند.

بهمن 1401
🔸 @harahmati