♨️ استارلینک، اخلاقِ فیلترینگ، و فرضِ «بدترین حالتِ ممکن»

✍️حسینعلی رحمتی

🔻آقای امیر عبدالهیان، وزیر امورخارجه کشورمان، اعلام کرد استارلینک «فعالیت های غیرقانونی» خود را در قلمرو جمهوری اسلامی ایران شروع کرده است (سایت ایرنا، 9 اسفند 1401،‌ کد خبر: 85043304). درکنار آن، اخیرا ماهواره های نسل دوم استارلینک در مدار زمین قرار گرفته و برخی گوشی های تلفن همراه هم به فناوری جدید «کوالکام» Qualcomm مجهز شده و زمینه استفاده از این ماهواره ها بدون نیاز به دیش و رسیور را فراهم کرده اند (سایت خبرآنلاین، 10 اسفند 1401، کد خبر 1737327).

🔻امکان دور زدن «فیلترینگ» توسط استارلینک تقریبا مهم ترین نکته ای بود که از نخستین روزها در فضای عمومی کشور ما مطرح شد. از این رو اینک که برخی مسوولان هم دسترسی بعضی شهروندان به این فناوری را تایید کرده اند لازم است نسبت «فیلترینگ و اخلاق» به طور جدی تری مورد بررسی قرار گیرد؛ چرا که یکی از اهداف اِعمال فیلترینگ در ایران (و دیگر کشورها) ممانعت از فعالیت های غیراخلاقی و عدم دسترسی کاربران به محتوای نامناسب در این فضاست. اما فراگیر شدن فناوری هایی چون استارلینک رسیدن به این هدف را با چالش جدی مواجه می‌کند. از این رو از هم اکنون بایستی این وضعیت جدید مورد بررسی قرار گیرد.
آنچه گفته می‌شود گرچه به بهانه استارلینک است ولی به واقع درباره هرگونه فناوری یا روشی چون استفاده از فیلترشکن و وی پی ان و پروکسی است که امکان دسترسی بدون فیلتر شهروندان به فضای مجازی را فراهم می‌کند. همچنین مطالبی که مطرح می‌شود از منظر بحث اخلاق، و بیشتر ناظر به وظایف اخلاق پژوهان فناوری اطلاعات است، و بررسی آن از منظر سیاسی، حقوقی، امنیتی و مانند آن از بحث حاضر بیرون است.

🔻یادداشت حاضر با نگاهی آینده پژوهانه مدعی آن است که اگر روند تولید و توسعه فناوری هایی چون استارلینک به همین ترتیب پیش برود، «محتمل ترین» سناریو آن است که ما در آینده ای دور یا نزدیک با یک «اینترنت فیلترناپذیر» مواجه خواهیم شد. از این رو، اخلاق پژوهان و دیگر مراکز و نهادهای مرتبط با فضای مجازی بایستی از هم اکنون وقوع چنین وضعیتی را «مفروض» بگیرند و تلاش های علمی و عملی خود را براساس آن برنامه ریزی کنند. مزیت این کار، آماده شدن برای بدترین (و تا اندازه ای،‌ محتمل ترین) وضعیتِ ممکن، اندیشیدن تمهیدات لازم، و عدم غافلگیری است. در آموزه های دینی ما هم نسبت به این گونه آماده بودن ها تاکید شده است. به عنوان نمونه، امام علی (ع) می‌فرماید: انسان زمان شناس خود را برای مواجهه با تحولات آماده می‌کند («إنَّ مَن عَرَفَ الأيّامَ لم يَغفُلْ عنِ الاستِعدادِ» (کافي، 15/72).) و از وقوع حوادث غافل گیر نمی‌شود («أعرَفُ النّاسِ بِالزَّمانِ مَن لَم يَتَعَجَّب مِن أحداثِهِ» (غررالحکم: 2/449).

🔻جدای از فناوری هایی چون استارلینک، موارد دیگری هم وجود دارد که احتمال وقوع «اینترنتِ بدونِ فیلترینگ» را تقویت می‌کند، که از آن جمله می‌توان به کثرت استفاده از فیلترشکن و «وی پی ان» اشاره کرد؛ به گونه ای که هم اکنون شاهد حضور پرتعداد بسیاری از شهروندان در شبکه ها و پیام رسان های فیلترشده از قبیل تلگرام، واتساپ، کلاب هاوس، اینستاگرام، و یوتیوب هستیم. همچنین با استفاده از پروکسی می‌توان به برخی پیام رسان های فیلترشده دسترسی پیدا کرد، و چه بسا در آینده فناوری ها یا روش های دیگری برای بی اثر کردن فیلترینگ پا به عرصه وجود بگذارد.

🔻بنابراین، باز هم بر نکته اولیه این یادداشت تاکید می‌شود که: اخلاق اندیشان و اخلاق پژوهان فناوری اطلاعات و دیگر مرتبطان با فضای مجازی در کشورمان بایستی از هم اکنون بدترین حالت ممکن، یعنی بی اثر شدن فیلترینگ را در نظر بگیرند و جامعه را برای چنان روزی آماده نمایند. در این زمینه چه کارهایی می‌توان کرد؟ پاسخ آن را باید جدگانه بررسی کرد. در این جا به طور خلاصه می‌گوییم: «نه ترس، نه بی خیالی؛ بلکه برخورد فعالانه و واقع بینانه».

3 اسفند 1401

🔸 @harahmati