چارچوب مسائل اخلاقیِ استفاده از هوش مصنوعی برای تحقیق و پژوهش

✍️گزارش یک نشست علمی

✅نشست علمی «اخلاق و هوش مصنوعی» روز دوشنبه ۲ بهمن ماه ۱۴۰۲ ساعت ۱۰ در پژوهشگاه قرآن و حدیث با حضور برخی از مدرسان و محققان اخلاق برگزار گردید. در این نشست دکتر حسینعلی رحمتی درباره «هوش مصنوعی و اخلاق پژوهش»، دکترعبدالله عمادی درباره «شبیه سازی هوش مصنوعی، واقعیت یا مجاز؟»، دکتر سید باقر میرصانع درباره «فضیلت گرایی و عینک های VR» و دکتر محمد امین خوانساری درباره «مسئولیت زندگی نازیسته» به ارایه بحث پرداختند.
دکتر رحمتی هدف بحث خود را معرفی محورهای اصلی موضوع هوش مصنوعی و اخلاق پژوهش عنوان کرد و مخاطبان این بحث را اخلاق پژوهان هوش مصنوعی و کلیه افراد و نهادهایی که درباره هوش مصنوعی یا با استفاده از هوش مصنوعی تحقیق میکنند دانست و گفت طرح کلی حاضر زمینه ساز تحقیقات بیشتر خواهد در این زمینه خواهد شد.

✅این محقق اخلاق فناوری اطلاعات خاطرنشان کرد برای ترسیم جغرافیای بحث اخلاقی درباره کارکردهای پژوهشی هوش مصنوعی باید موضوعات زیر مورد توجه و تامل قرار گیرد:
🔻۱. تعریف اخلاق پژوهش
🔻۲.تبیین ضرورت بررسی اخلاقی کارکردهای پژوهشی هوش مصنوعی
🔻۳. مسائل اخلاقی پژوهش و توسعه خودِ هوش مصنوعی
🔻4. مسائل اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی برای پژوهش در عرصه های مختلف (با توجه به کارکردهای آن از قبیل گردآوری داده ها، پردازش و تحلیل داده ها، مستند و مستدل سازی داده ها، تولید محتوا و سامان دهی یافته های پژوهشی، منبع یابی و تلخیص منابع و انتشار محتوا)
🔻5. مشخص کردن وظایف اخلاقی هر یک از «مرتبطان» با پژوهش به وسیله هوش مصنوعی (از جمله طراحان و توسعه دهندگان هوش مصنوعی، ارایه دهندگان خدمات، نهادها و مراکز استفاده کننده از هوش مصنوعی برای پژوهش، نهادهای حاکمیتی مرتبط، مدرسان و محققان و مراکز اخلاق پژوه و کاربران عادی). موفقیت در مراعات اخلاق به وسیله هوش مصنوعی علاوه بر تبیین و تفکیک وظایف هر کدام از این مرتبطان، مستلزم همدلی، همفکری و همکاری این افراد و نهادها است.
🔻6. توجه به کارکرد دوگانه اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی برای تحقیق و پژوهش. استفاده از هوش مصنوعی برای پژوهش هم دارای مزایا است هم چالش هایی را به همراه دارد. به عنوان مثال هوش مصنوعی هم می‌توان به کشف سرقت علمی کمک کند و هم موجب سرقت علمی شود.
🔻7. تبیین مزایای استفاده از هوش مصنوعی ناظر به عرصه پژوهش (از قبیل ۱.کمک به توسعه دانش و رشد پژوهش که منجر به خیر عمومی می‌شود، ۲. صرفه جویی در وقت و هزینه ها که منجر به فراهم شدن فرصت بیشتر برای محققان جهت خدمت بیشتر به جامعه می‌شود، ۳. کاهش آسیب ها و زیان های انسانی و حیوانی و محیط زیستی، ۴. افزایش دقت در تحلیل داده ها، ۵. ایجاد عدالت آموزشی و پژوهشی برای افراد و جوامع).
🔻8. مشخص کردن مسائل و چالش های اخلاقی استفاده پژوهشی از هوش مصنوعی (از جمله: ۱. سوگیری های ارزشی و هنجاری در پاسخگویی یا تحلیل داده ها، ۲. ارایه اطلاعات نادرست یا دروغ، ۳. نقض حریم خصوصی، ۴. کمک به جعل و تقلب و سرقت علمی (پلیجریزم) و تضعیف اعتماد به نهادهای علمی، ارتقا یافتن افراد بی صلاحیت، بی ارزش شدن کار افراد اخلاق مدار، ۵. نقض مالکیت معنوی، ۶ فریب دادن هوش مصنوعی توسط پژوهشگران).
🔻9. تدوین و تعیین اصول اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی برای تحقیق و پژوهش درباره توسعه خود هوش مصنوعی، و استفاده از آن برای پژوهش های دیگر.
🔻10. مشخص کردن راهکارها و پیشنهادهایی برای استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی برای تحقیق. راهکارهایی چون جدی گرفتن اخلاق پژوهش برای مرتبطان، تبیین وظایف و مسوولیت های مرتبطان، نوشتن کدهای اخلاقی برای هر یک از مرتبطان، ملزم کردن طراحان و توسعه دهندگان به پیوست اخلاقی برای کارهای پژوهشی و محصولات خود، تولید اسناد بالادستی لازم، ایجاد یا مشارکت در رویدادهای جهانی مربوط به اخلاق پژوهش در هوش مصنوعی، و بهره گرفتن از هوش مصنوعی برای مبارزه با جعل و تحریف.

2 بهمن 1402