چارچوب مسائل اخلاقیِ استفاده از هوش مصنوعی برای تحقیق و پژوهش

✍️گزارش یک نشست علمی

✅نشست علمی «اخلاق و هوش مصنوعی» روز دوشنبه ۲ بهمن ماه ۱۴۰۲ ساعت ۱۰ در پژوهشگاه قرآن و حدیث با حضور برخی از مدرسان و محققان اخلاق برگزار گردید. در این نشست دکتر حسینعلی رحمتی درباره «هوش مصنوعی و اخلاق پژوهش»، دکترعبدالله عمادی درباره «شبیه سازی هوش مصنوعی، واقعیت یا مجاز؟»، دکتر سید باقر میرصانع درباره «فضیلت گرایی و عینک های VR» و دکتر محمد امین خوانساری درباره «مسئولیت زندگی نازیسته» به ارایه بحث پرداختند.
دکتر رحمتی هدف بحث خود را معرفی محورهای اصلی موضوع هوش مصنوعی و اخلاق پژوهش عنوان کرد و مخاطبان این بحث را اخلاق پژوهان هوش مصنوعی و کلیه افراد و نهادهایی که درباره هوش مصنوعی یا با استفاده از هوش مصنوعی تحقیق میکنند دانست و گفت طرح کلی حاضر زمینه ساز تحقیقات بیشتر خواهد در این زمینه خواهد شد.

✅این محقق اخلاق فناوری اطلاعات خاطرنشان کرد برای ترسیم جغرافیای بحث اخلاقی درباره کارکردهای پژوهشی هوش مصنوعی باید موضوعات زیر مورد توجه و تامل قرار گیرد:
🔻۱. تعریف اخلاق پژوهش
🔻۲.تبیین ضرورت بررسی اخلاقی کارکردهای پژوهشی هوش مصنوعی
🔻۳. مسائل اخلاقی پژوهش و توسعه خودِ هوش مصنوعی
🔻4. مسائل اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی برای پژوهش در عرصه های مختلف (با توجه به کارکردهای آن از قبیل گردآوری داده ها، پردازش و تحلیل داده ها، مستند و مستدل سازی داده ها، تولید محتوا و سامان دهی یافته های پژوهشی، منبع یابی و تلخیص منابع و انتشار محتوا)
🔻5. مشخص کردن وظایف اخلاقی هر یک از «مرتبطان» با پژوهش به وسیله هوش مصنوعی (از جمله طراحان و توسعه دهندگان هوش مصنوعی، ارایه دهندگان خدمات، نهادها و مراکز استفاده کننده از هوش مصنوعی برای پژوهش، نهادهای حاکمیتی مرتبط، مدرسان و محققان و مراکز اخلاق پژوه و کاربران عادی). موفقیت در مراعات اخلاق به وسیله هوش مصنوعی علاوه بر تبیین و تفکیک وظایف هر کدام از این مرتبطان، مستلزم همدلی، همفکری و همکاری این افراد و نهادها است.
🔻6. توجه به کارکرد دوگانه اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی برای تحقیق و پژوهش. استفاده از هوش مصنوعی برای پژوهش هم دارای مزایا است هم چالش هایی را به همراه دارد. به عنوان مثال هوش مصنوعی هم می توان به کشف سرقت علمی کمک کند و هم موجب سرقت علمی شود.
🔻7. تبیین مزایای استفاده از هوش مصنوعی ناظر به عرصه پژوهش (از قبیل ۱.کمک به توسعه دانش و رشد پژوهش که منجر به خیر عمومی می شود، ۲. صرفه جویی در وقت و هزینه ها که منجر به فراهم شدن فرصت بیشتر برای محققان جهت خدمت بیشتر به جامعه می شود، ۳. کاهش آسیب ها و زیان های انسانی و حیوانی و محیط زیستی، ۴. افزایش دقت در تحلیل داده ها، ۵. ایجاد عدالت آموزشی و پژوهشی برای افراد و جوامع).
🔻8. مشخص کردن مسائل و چالش های اخلاقی استفاده پژوهشی از هوش مصنوعی (از جمله: ۱. سوگیری های ارزشی و هنجاری در پاسخگویی یا تحلیل داده ها، ۲. ارایه اطلاعات نادرست یا دروغ، ۳. نقض حریم خصوصی، ۴. کمک به جعل و تقلب و سرقت علمی (پلیجریزم) و تضعیف اعتماد به نهادهای علمی، ارتقا یافتن افراد بی صلاحیت، بی ارزش شدن کار افراد اخلاق مدار، ۵. نقض مالکیت معنوی، ۶ فریب دادن هوش مصنوعی توسط پژوهشگران).
🔻9. تدوین و تعیین اصول اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی برای تحقیق و پژوهش درباره توسعه خود هوش مصنوعی، و استفاده از آن برای پژوهش های دیگر.
🔻10. مشخص کردن راهکارها و پیشنهادهایی برای استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی برای تحقیق. راهکارهایی چون جدی گرفتن اخلاق پژوهش برای مرتبطان، تبیین وظایف و مسوولیت های مرتبطان، نوشتن کدهای اخلاقی برای هر یک از مرتبطان، ملزم کردن طراحان و توسعه دهندگان به پیوست اخلاقی برای کارهای پژوهشی و محصولات خود، تولید اسناد بالادستی لازم، ایجاد یا مشارکت در رویدادهای جهانی مربوط به اخلاق پژوهش در هوش مصنوعی، و بهره گرفتن از هوش مصنوعی برای مبارزه با جعل و تحریف.

2 بهمن 1402