نشست علمی: فضای مجازی و سبک زندگي اخلاقی؛ دوگانۀ روایت / عاملیت

✅پنجمین پیش نشست همایش دین، فرهنگ و رسانه های نوین با عنوان «فضای مجازی و سبک زندگی اخلاقی؛ دوگانه روایت٫عاملیت» دوشنبه ۲۵ دی ماه ۱۴۰۲ ساعت ۱۰ در دانشکده دین و رسانه قم برگزار گردید.

در این نشست حجت الاسلام دکترحسینعلی رحمتی (عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث) و حجت الاسلام دکتر محمد کاویانی ( عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه) به عنوان ارائه کننده و آقای سبحان نقدی پور به عنوان دبیر نشست حضور داشتند.
🔻در ابتدای نشست، دکتر رحمتی هدف از بحث خود را آشنایی مرتبطان فضای مجازی با کارکردهای فناوری نوین ارتباطی به ویژه فضای مجازی در مورد سبک زندگی و همچنین در نظر گرفتن این کارکردها هنگام ارزیابی و تحلیل اخلاقی فضای مجازی و سیاستگذاری و برنامه ریزی برای آن، عنوان نمود.
🔻ایشان گفت مخاطبان اصلی این بحث افراد و نهادهای مرتبط با فضای مجازی، اخلاق و تربیت و تبلیغ (رسانه هایی چون صدا و سیما، حوزه های علمیه، شورای عالی فضای مجازی) و به طور کلی کسانی هستند که چه به صورت فردی و چه به صورت سازمانی و نهادی در صدد تبلیغ دین و اخلاق از یکسو و برنامه ریزی و سیاستگذاری در مورد اخلاق مجازی از سوی دیگر هستند.
ایشان خاطرنشان کرد مقصود از سبک زندگی اخلاقی، سبک زندگی ای است که بیشترین تطابق را بر آموزه های اخلاقی اسلام داشته باشد، به بیان دیگر همان «حیات طیبه» عنوان شده در ادبیات دینی ماست.

🔻این محقق فضای مجازی با بیان سوال اصلی این نشست که «نسبت فضای مجازی با سبک زندگی اخلاقی جامعه ایرانی چیست؟» است ادامه داد که بر اساس حصر استقرایی می‌توان گفت دو دسته دیدگاه درباره سبک زندگی و فضای مجازی وجود دارد:
1. دیدگاه های عامل گرا، که فضای مجازی را به عنوان مهمترین یا یکی از مهم ترین عوامل موثر بر سبک زندگی نسل امروز لحاظ می‌کنند.
2. دیدگاه های روایت گرا، که معتقدند فضای مجازی یک خاصیت آیینه گی نسبت به سبک زندگی دارد و مانند پنجره ای است که سبک زندگی نسل جدید را به ما نشان می‌دهد.
ایشان با اشاره به اینکه می‌توان گفت دیدگاه غالب در جامعه ما از نوع اول است گفت اما درست آن است که باید به هر دو سنخ از کارکردهای فضای مجازی نسبت به سبک زندگی توجه کنیم، به دلایلی چون: ۱. ایفای مسوولیت اخلاقی و دینی خود در قبال به جامعه، به ویژه نسل جوان، ۲. کمک به استفاده از مزایای فضای مجازی، و در امان ماندن از رذائل و آسیب های آن، ۳. اصلاح سبک زندگی جامعه در فضای فیزیکی براساس آموزه های دینی، اخلاقی، و فرهنگی کشورمان.
🔻غفلت از توجه به هر دو کارکرد می‌تواند پیامدهایی از این دست داشته باشد: ۱. غفلت از دیگر عوامل موثر بر سبک زندگی (مثلا شرایط خانوادگی، سطح آگاهی، و محیط اجتماعی)۲. عدم شناخت دقیق و واقع بینانه میزان و چگونگی تاثیر فضای مجازی بر سبک زندگی جامعه امروز ایران، ۳. ناتوانی در آینده پژوهی و چاره اندیشی برای تحولات سبک زندگی اخلاقی در جامعه آینده ایران، ۴. عدم بهره گیری از مزیت فضای مجازی برای آسیب شناسی دقیق سبک زندگی نسل جدید (فضای مجازی به مثابه ابزار آسیب شناسی)، ۵. ناتوانی در ارتباط و هم سنخی و هم افقی با نسل جدید برای تبیین و ترویج و توجیه سبک زندگی دینی و اخلاقی، ۶. عدم استقبال جامعه هدف، به ویژه نسل جدید از سیاست ها و برنامه های حاکمیتی درباره سبک زندگی، و فضای مجازی، ۷. غافلگیر شدن در برابر کنش های اخلاقی، سیاسی و اجتماعی و فرهنگی نسل جدید، ۸. متهم شدن دین، نهادهای دینی، مبلغان دین، و حکومت دینی به ناتوانی در ارایه سبک زندگی اخلاقی در دنیای امروز و ناظر به فناوری های نوین.

🔻عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در توضیح عاملیت فضای مجازی بر سبک زندگی اخلاقی بیان نمود که این فضا بر روی سبک زندگی یک کارکرد دوگانه اخلاقی دارد. یعنی هم تاثیر مثبت دارد (مانند دانش افزایی، اصلاح رفتارها، صله رحم) هم جنبه منفی (مانند ترویج زندگی مسرفانه، مراودات غیر اخلاقی با دیگران، و قباحت زدایی از رذائل).
ایشان در توضیح کارکرد روایت گری فضای مجازی درباره سبک زندگی گفت این فضا می‌توا ند نشان گر دو چیز باشد: ۱. روایت گر سویه درونی سبک زندگی (یعنی بینش و منش کاربران)، ۲. روایت گر سویه بیرونی سبک زندگی (یعنی کنش یا رفتار اخلاقی کاربران).

🔻این پژوهشگر فضای مجازی در پایان خاطرنشان کرد البته هریک از ین دو کارکرد با چالش ها و مشکلاتی رو به هستند. مثلا هنگام نگاه عاملیتی فضای مجازی باید به مسائلی چون الگوی عملی شدن افراد ناصالح، راهنمای نظری شدن مدعیان بی سواد یا غیر متخصص، غلبه یافتن نگرش های غیر دینی یا ضد دینی در ترویج سبک زندگی، و چالش اقناع و اعتماد توجه کرد. همچنین هنگام نگاه روایت گری به این فضا باید چالش هایی چون خطر حقیقت سازی و تحریف واقعیت و مغالطه تعمیم را در نظر گرفت.