🔻خدای انباری، یا شاهد بازاری؟

...
۱۳۹۹/۱/۱۷ یکشنبه
(0)
(0)
🔻خدای انباری، یا شاهد بازاری؟
🔻خدای انباری، یا شاهد بازاری؟
 
✅ الف) آقای دکتر مهراب صادق نیا در یادداشتی با عنوان «بازگشت به دین» به این نکته اشاره کرده اند که شیوع کرونا و عطف توجه بسیاری از مردم جهان به دعا و خداوند برای دفع این بلا، نشان داد که برخلاف نظر برخی از اندیشمندان، «دین هنوز هم آخرین پناهِ انسان، حتّی در روزگار مدرن است» (کانال تلگرامی «اخلاق در حوزه اجتماع»، ۹۹/۱/۱۲)
 
✅ ب) در واکنش به موضوع بالا، آقای حسین پورفرج در مطلبی ضمن موافقت با اصل مدعا، گفته اند: «ما در دوران جدید خدا را در انباری تاریک ذهنمان محبوس کردهایم و تنها در شرایط اضطراری سراغ او را میگیریم. کرونا و شعار "بازگشت به دین" نمایانگر این تصویر از خداست که همانا او "خدایی انبارینشین" است و تنها دینداران در شرایط اضطراری به او رجوع میکنند.» (کانال تلگرامی «مدارِ مردمکِ دیده»، مراجعه: ۹۹/۱/۱۴)
 
✅ ج) آقای پورفرج با صراحت مشخص نکرده اند (یا دست کم بنده متوجه نشدم) آیا آنچه گفته اند مورد تایید خودشان هم هست یا خیر؛ ولی از آنجا که آنچه مطرح کرده اند با مضامینی مشابه توسط دیگران هم مطرح شده (و گاه دیده شده عده ای معتقدند این خدا-نهانی درباره خدای_اسلام نیز باید اجرا گردد) لازم است درباره آن چند نکته بیان شود.
 
🔻1. به نظر می‌رسد خطای مدافعان نظریه خدای انباری نشین این است که از یک مقدمهء معرفت شناسانه، نتیجه هستی شناسانهء نادرست گرفته اند. یعنی از این واقعیت که «انسان_مدرن معتقد است خدا را باید به کناری نهاد و فقط هنگام اضطرار به او مراجعه کرد» چنین نتیجه گرفته اند که: «در عالم واقع هم خداوند موجودی کم فایده است که فقط هنگام اضطرار و سختی به کار می‌آید». در حالی که بین این دو ارتباط ضروری وجود ندارد. همانطور که اگر من از ماشین فقط برای رفتن به محل کار استفاده کنم (و حتی معتقد باشم که این تنها کارکرد آن است) نمی‌توان نتیجه گرفت که وافعا تنها کاربرد ماشین همین است.
 
🔻2. اگر مطلب بالا پذیرفته شود، می‌توان گفت سکولارشدن و «مرگ خدا» در جامعه غربی، نه شکل گیری معرفتی صحیح نسبت به خداوند، بلکه بیشتر «غفلت از وجود خداوند» و دستکاری در سامانهء خداشناسی انسان مدرن بود. یعنی خدایی که می‌توانست در همه عرصه های زندگی حضور داشته باشد، به دلائلی (که بخشی از آن به مبلغان دین در جامعه غربی مربوط می‌شد) به تعبیر نویسنده، در انبار نهاده شد برای روز مبادایی که آیا بیاید یا نیاید.
 
🔻3. چنین خطایی اگر هم درباره خدای مسیحی و جامعه غربی قابل دفاع (یا توجیه) باشد، در مورد خدایی که اسلام معرفی کرده، قابل پذیرش نیست؛ چون خدایی که منابع اسلامی معرفی می‌کنند، خدایی است که:
➖ اول و آخر و ظاهر و باطن همه چیز است و به همه چیز آگاهی دارد (حدید/3)
➖ خالق و مالک همه چیز است، و از آشکار و پنهان امور خبر دارد(انعام/73)
➖ نظیر ندارد، و شنوا و بینا است (شوری/11)
➖ از رگ گردن به انسان نزدیک تر (ق/16)، و همیشه همراه او است (حدید/4)
➖ همه جا حضور دارد و آدمی به هر سو بنگرد رو به او دارد (بقره/115)
➖ در عین این که امور عالم در ید قدرت اوست(یس/82)، اما کارها را بر اساس قوانین حاکم بر جهان (سنت های الاهی) تدبیر می‌کند(فاطر/43)، که یکی از آنها انجام امور بر اساس نظام اسباب و مسببات و با اراده و اختیار انسان است. از این رو تغییر هر جامعه به دست مردم آن جامعه است (رعد/11).
➖ برای تنظیم ساحت های ارتباطی انسان با خودش (اخلاق فردی)، با خدا (اخلاق الهی)، با انسان های دیگر (اخلاق اجتماعی) و حتی با محیط زیست (اخلاق زیست محیطی)، راهکار و دستورالعمل دارد.
 
✅ 4. نتیجه این که خدایی با چنین وسعت حضور، نه موجودی «پرده نشین» در انبار برای روزهای خاص، بلکه «شاهد بازاری» است که همیشه و همه جا در دسترس است. حال اگر آدمی او را فقط به وقت اضطرار بخواند، تقصیر از اوست، نه خداوند.
 
🔻 خدا را چه دیدید، شاید فراگیر شدن ویروس منحوس کرونا در اغلب کشورهای جهان، به ویژه کشورهایِ پیشرفته علمی و صنعتی، در این سال های ابتدایی قرن بیست و یکم، زنگ هشداری است برای «غفلت زدایی» از انسان عصر حاضر که با خوش بینی (یا غرور؟) بیش از اندازه نسبت به دستاوردهای دوران مدرن در علم و فناوری، خدا را از زندگی خود غایب کرده بود. شاید این «باد نیازمندی به خداوند» است که وزیده است تا توهمِ «غیبت خداوند» را بر باد دهد، و به آدمی یادآوری کند که در هیچ حال از من گریز و گزیری نداری. پس، مرابخوان. تا مشتاقانه پاسخت گویم: «وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاع‏» (بقره/186).
 
🔸 حسینعلی رحمتی
 
۱۵ فروردین ۱۳۹۹
 

 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
غیبت موجه خدا، آری یا نه؟!
 
(پاسخی به یادداشتِ "خدای انباری یا شاهد بازاری؟")
 
 
مطلب "خدای انباری نشین"، یادداشت ایضاحی من بر نوشته ی استاد عزیز، دکتر مهراب صادق نیا بازخوردهای فراوانی داشت. آخرین نقد یا مطلب تفصیلی برمیگردد به یادداشت دوست عزیز و گرامی جناب آقای حسینعلی رحمتی، تحت عنوان "خدای انباری یا شاهد بازاری؟!" از آنجا که ایشان از نحوه ی نگارش من پی به نگاهِ مختار اینجانب نبرده اند، مایلم در اینجا نکاتی را طرح کنم:
 
یکم، از لحن بحث من در یادداشت "خدای انباری نشین" مشخص است که چنین نگاهی به جایگاه و اهمیت خدا در هستی نگاه ناصوابیست. کیفیتِ این نوع خداشناسی آنقدر پایین است که شاید بد نباشد همانند "نورمن ملکم" فیلسوف دین معروف، و با اندکی جرح و تعدیل در کلام او، بگوییم: "آیا باور به خدا، آنهم اگر در شخص جز در مواقع بحرانی و شرایط هشدار بی تاثیر باشد، واقعاً باور به خداست؟!"
 
دوم، بله، آنچنان که به درستی جناب رحتمی از قرآن نمونه می‌آورند، خدایِ اسلام خدایِ اول و آخر و ظاهر و باطن است. خداییست از رگ گردن به آدمی نزدیکتر. خداییست بینایِ شنونده. او در همه جا حاضر است و هیچگاه، و در هیچ کجا حتا "غیبت موجه" نیز نداشته است. شاید اگر بخواهم در رابطه با وصفِ"خدایِ انباری نشین" به خود قرآن استشهاد کنم، باید از این آیه یا آیات همانند آن نام ببرم که: "وَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنْبِهِ أَوْ قَاعِدًا أَوْ قَائِمًا فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُ ضُرَّهُ مَرَّ کَأَنْ لَمْ يَدْعُنَا إِلَى ضُرٍّ مَسَّهُ کَذَلِکَ زُيِّنَ لِلْمُسْرِفِينَ مَا کَانُوا يَعْمَلُونَ/و چون انسان را آسيبى رسد ما را به پهلو خوابيده يا نشسته يا ايستاده مى‏ خواند و چون گرفتاريش را برطرف کنيم چنان مى ‏رود که گويى ما را براى گرفتاريى که به او رسيده نخوانده است اين گونه براى اسرافکاران آنچه انجام مى‏ دادند زينت داده شده است (یونس/۱۲).
 
سوم، تا آنجاکه من میدانم، "خدایِ انباری نشین" در مسیحیت و خصوصا در اناجیل نیز اصلا تایید نمیشود. اصولا شرایع ابراهیمی همگی مبانی الهیاتی مشترک دارند و از یک منبع تغذیه میکنند. به این نمونه ی انجیلی توجه کنید: "هر درخت نیکو میوۀ نیکو میدهد، امّا درخت بد میوۀ بد. درخت نیکو نمیتواند میوۀ بد بدهد، و درخت بد نیز نمیتواند میوۀ نیکو آوَرَد. هر درختی که میوۀ خوب ندهد، بریده و در آتش افکنده میشود. آنان را از میوه هایشان خواهید شناخت. «نه هر که مرا ’سرورم، سرورم‘ خطاب کند به پادشاهی آسمان راه یابد، بلکه تنها آن که ارادۀ پدر مرا که در آسمان است، به جا آوَرَد. در آن روز بسیاری مرا خواهند گفت: ”سرور ما، سرور ما، آیا به نام تو نبوّت نکردیم؟ آیا به نام تو دیوها را بیرون نراندیم؟ آیا به نام تو معجزات بسیار انجام ندادیم؟“ امّا به آنها به صراحت خواهم گفت، ”هرگز شما را نشناخته ام. از من دور شوید، ای بدکاران!“(متی_باب ۷_راه رسیدن به خدا).
 
و چهارم، "خدای انباری نشین" اگرچه آفتی همه دورانی ست، اما در دوران مدرن برجسته تر است. رشد فزاینده ی علم و تکنولوژی شوربختانه جای خدا را تنگ کرده، و او را به حاشیه رانده. من گمان میکنم که پس از پشت سر گذاشتنِ دوران کرونائیسم خدا دوباره به انباری اذهانِ قرن بیست و یکم برگردد، و دوباره "روز از نو روزی از نو". البته، مگر آنکه تحولی روشمند و اساسی در این دوران رخ دهد و جایگاهِ از دسترفته ی خدا بازپس گرفته شود.
 
حسین پورفرج

 

نظرات کاربران
*نام و نام خانوادگی
* پست الکترونیک
* متن پیام

بستن
*نام و نام خانوادگی
* پست الکترونیک
* متن پیام

0 نظر
آمار سایت
مشاهده کامل آمار