«فجازی» یا «فضای مجازی»؟

«فجازی» یا «فضای مجازی»؟

«م» (میلادی)، «ق» (قمری)، «ر.ک»(رجوع کنید)، «عتف» (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)، «فاوا» (فناوری اطلاعات و ارتباطات) ICU، و CCU   نمونه هایی از کوته نوشت هایی است که همه ما کم وبیش با آن سروکار داریم. مرحوم شیخ بهایی نیز که از افراد صاحب ذوق در کوته نوشت سازی است مثلا اعمال حج عمره را در کلمه «اَطَرَستَ» (احرام، طواف، رکعتین طواف، و...) تلخیص کرده است.آن روزها که دانش آموز بودیم برای این که اسامی کلی شاعر و رودخانه و کوه را فراموش نکنیم، معمولا با اتصال حروف اول و zip کردن آنها یک کلمه من درآوردی می‌ساختیم و سر جلسه امتحان با Unzip کردن آن در ذهن مان، اسامی را به یاد می‌آوردیم.

🔻 1. گِرد کردن و «کوته نوشت» سازی (abbreviation) درباره اصطلاحات چند کلمه ای، شیوه ای است که از گذشته تا به حال نه تنها در علوم و فنون مختلف، که در زندگی روزمره، نیز مرسوم بوده است. برای این کار معمولا با متصل کردن حروف اول کلمات، یک کلمه جدید ساخته می‌شود. این کار چه به خاطر پرهیز از تکرار کلمات و «اِطناب مُمِل» (طولانی سازی ملال آور) باشد، چه سهولت تلفظ و یادآوری، تنبلی زبانی، تفنن ذوقی، یا مجموعه ای از این موارد، به هر حال امروزه بیش از گذشته مرسوم است. فراگیر شدن فضای مجازی، و اقتضائات خاص گفت و گو و ارتباط در آن، همچنین عجول و کم حوصله شدن نسل جدید نیز منجر به شکل گیری نمونه های جدید از کوتاه نویسی شده است، که در جای خود و توسط اهل فن باید مورد بررسی قرار گیرد.

🔻 2. نگارنده خود موافق کوتاه سازی اصطلاحات است و گاه مرتکب آن شده است. به عنوان مثال، اخفا را برای «اخلاق فناوری اطلاعات و ارتباطات»، فاف را برای «فلسفه اخلاق فمینیستی»، و اَکاس را برای «اخلاق کاربردی اسلامی» جعل کرده و تا حد امکان در نوشته ها و گفته های خود از آنها استفاده می‌کند.

🔻 3. آنچه گفته شد مقدمه ای بود برای توجیه و توضیح استفاده از کلمه «فجازی» به جای «فضای مجازی». سابقه شکل گیری این واژه به انتخابات ریاست جمهوری سال 1396 بر می‌گردد که یکی از کاندیداها در مناظره تلویزیونی دچار سبق لسان و خطای زبانی ناخواسته ای شد (چیزی که برای همه ما بارها اتفاق افتاده است) و به جای گفتن «فضای مجازی» گفت فجازی. این مطلب از دید رسانه ها و رقبای سیاسی دور نماند و به مدد خود فجازی همه گیر و دست مایه شوخی های گوناگون شد، اما در جست و جویی که اخیرا انجام دادم متوجه شدم که به مرور زمان برخی افراد آن را نه برای طنز، بلکه به صورت جدی به کار می‌برند. از این رو با توجه به گویایی و خوش تلفظ بودن کلمه «فجازی» و با توجه به این که هر روز باید بارها اصطلاح «فضای مجازی» را بگویم یا تایپ کنم تصمیم گرفتم از این به بعد تا حد مقدور به جای آن از همین «فجازی» استفاده کنم، چرا که هم خوش تلفظ است، هم یک کلمه کمتر، هم این که از باب «خیر الکلام ما قلّ و دلّ» (بهترین سخن آن است که کوتاه و گویا باشد) چون باعث صرفه جویی در وقت و هزینه خود و دیگران می‌شود از نظر اخلاقی کاری است پسندیده. (طبیعی است که این کار ممکن است مخالفانی هم داشته باشد، از جمله کسانی که این گونه کارها را موجب تخریب زبان می‌دانند، یا کسانی که حق التالیف خود را بر اساس تعداد کلمات دریافت می‌کنند ! ).

🔻 4. به هر حال، تذکر این نکته یکی از باب یادآوری اهمیت و کاربرد کوته نوشت سازی بود،‌ و دیگر ادای حق مولف و مُبدع آن، و سوم این که اگر کسی از این به بعد آن را در نوشته های بنده دید آن را ناشی از خطای تایپی یا جهت گیری سیاسی، و خدای ناکرده حمل بر طعن و تمسخر دیگران نکند.

حسينعلي رحمتي

25 دی 1397