با سلبریتی ها چه کنیم که پشیمان نشویم؟

درچند روز اخیر پس از فرار مدیر یک شرکت فروش گوشی های آیفون که از مردم کلاهبرداری کرده بود، سیل انتقاد به سوی چهره های مشهور (سلبریتی)ی روان شد که برای این شرکت تبلیغ و مردم را به خرید گوشی ارزان قیمت از آن تشویق کرده بودند. منتقدان معتقدند از آنجا که اعتماد به این چهره ها موجب متضرر شدن شان شده است اکنون باید همان ها هم تاوان این کار را بدهند و دست کم این که عذرخواهی کنند.

البته با توجه به فراگیر شدن فضای مجازی مسئله سلبریتی ها فقط ناظر به مسئله تبلیغات نیست و آنان با پذیرش نقش های متعدد، به شیوه های دیگر هم به طور مستقیم و غیرمستقیم بر روی زندگی ما تاثیر می‌گذارند. بخواهیم یا نخواهیم این طیف امروزه جزو گروه های مرجع جامعه شده اند و بعید است با چند تذکر و تهدید و تنبیه میدان را خالی کنند. بنابراین، معقول ترین کار آن است که ما شهروندان عادی و کاربران معمول فضای مجازی با نگاهی واقع بینانه یک بار برای همیشه تکلیف خودمان را با این افراد روشن کنیم تا از ناحیه آنها دچار ضرر و زیان های مادی و معنوی نشویم. لازمه این کار آن است که بدانیم:

الف) سلبریتی ها چه نیستند:

1. سلبریتی ها عمدتا «دیده شدن»، «کسب محبوبیت» و «جلب منفعت» را جزو اولویت های خود می‌دانند. هرچند آنها برای رسیدن به این اهداف همیشه اخلاق را زیر پا نمی‌گذارند ولی لزوما به پیامدهای اخلاقی کارهای خود هم توجه جدی نمی‌کنند. لذا به راحتی تبلیغ فرش و کفش و گوشی و هرچیز دیگر را قبول می‌کنند و خود را نسبت به پیامدهای آن (دست کم از نظر اخلاقی) مسوول نمی‌دانند. بنابراین، به خصوص در مواردی که پای پول و تبلیغات در میان باشد باید در پذیرش ادعاهای آنان احتیاط کرد.
2. سلبریتی ها هرچند باید مقید به اخلاق باشند ولی لزوما «استاد و اسوه» اخلاق نیستند. بنابراین، نباید انتظار داشت که همیشه و در همه جا گفتار و رفتارشان منطبق بر اخلاق و قابل الگوبرداری باشد.
3. سلبریتی ها هرچند گاهی، مثلا در ایام انتخابات، فعالیت سیاسی دارند ولی لزوما «تحلیل گر و فعال سیاسی حرفه ای» به معنای مصطلح نیستند. از این رو فعالیت های سیاسی شان موسمی و دارای جذر و مد فراوان است. بنابراین، استفاده از آنها برای تبلیغات سیاسی با مخاطرات فراوان همراه است.
4. سلبریتی ها متخصص تعلیم و تربیت و صاحب نظر در مسائل خانواده و ازدواج و طلاق و سبک زندگی نیستند. زندگی تعداد قابل توجهی از آنها خود با چالش های فراوان مواجه است و از این جهت بیشتر قابل عبرت آموزی است تا الگوگیری. بنابراین، راهنمایی ها و ارشادات آنها را در این زمینه ها نباید جدی گرفت.
5. سلبریتی ها متخصص شناخت دین نیستند، اقتصاددان نیستند، فیلسوف نیستند، جامعه شناس و مانند آن هم نیستند؛ حتی اگر در این زمینه ها اظهار نظر کنند.

ب) سلبریتی ها چه هستند ؟

سلبریتی ها و افرادی که به واسطه فضای مجازی و غیرآن مشهور شده اند بر دو دسته اند:

1. کسانی که در یک زمینه، رشته یا دانش خاص تخصص دارند و تخصص شان در طول زمان و با عملکرد مناسب «اثبات» شده است. طبیعتا باید به تخصص این افراد احترام گذاشت و البته گفتار و رفتارشان را «تنها در همین عرصه» قبول کرد، و در موارد دیگر (به ویژه فعالیت های تبلیغی) با دیده شک و تردید نگریست و در پذیرش آن احتیاط کرد.
2. کسانی که هنر یا تخصص خاصی ندارند (وگاه حتی شخصیت اخلاقی سالمی هم ندارند) و صرفا به خاطر تبلیغات خودشان یا دیگران مشهور شده اند. این افراد که متاسفانه هم تعداد خودشان هم دنبال کنندگان شان در فضای مجازی رو به ازدیاد است، نه تنها گفتار و رفتارشان قابل دفاع و پذیرش نیست که حتی دنبال کردن و عضویت در صفحات آنها یا انتشار مطالب شان نیز کاری غیراخلاقی است؛ چرا که هم موجب ترویج رذائل اخلاقی می‌شود، هم آنها را در انجام کارهای نادرست شان بی پروا و به ادامه آن تشویق می‌کند.

حسینعلی رحمتی

28 بهمن 1402