چه کسی «تبر» را به دست «سحر» داد؟

دختری که با نام «سحر تبر» در شبکه های اجتماعی مشهور شده بود دستگیر و مصاحبه اش از صداو سیما پخش شد. در این جا به درست یا نادرست بودن انتشار این مصاحبه، یا اتهاماتی که برای او ذکر شده کاری ندارم، ولی از نگاهی کلان تر و از منظر «اخلاق فناوری اطلاعات» (اَخفا) بررسی آن را لازم می‌دانم.

«سحر» تنها کسی نیست که از فضای مجازی برای مشهور شدن، کسب درآمد، یا خودنمایی استفاده کرده است. هم اکنون در شبکه های اجتماعی ده ها پسر و دختر دیگر هر کدام به شیوه های مختلف مشغول انجام همان کارهایی هستند که او انجام می‌داد. بنابراین، مسئله او را نباید به وضعیت یک فرد خاص کاهش دهیم، بلکه بایستی به عنوان یک «نمونه» از رفتارهای برخی از نوجوانان و جوانان مان در فضای مجازی از جهات مختلف، و از جمله از منظر اخلاقی، مورد آسیب شناسی قرار دهیم.

درست است که هر کسی به میزان رشد و سلامت روحی وروانی و عقلی که دارد باید در برابر رفتارهای خود در فضای مجازی از نظر اخلاقی مسوولیت پذیر و پاسخ گو باشد، و کسی چون سحر هم از این قاعده مستثنی نیست، ولی اگر رفتار کسانی چون او را در این فضا نادرست می‌دانیم نباید از عوامل «زمینه ساز» یا «تشویق کننده» این رفتارها غافل شویم و فقط تبر را به دوش کسی چون او بگذاریم. بنابراین، در کنار مصاحبه با سحر باید با چند گروه دیگر هم مصاحبه کنیم؛ کسانی که کم کاری، غفلت یا تغافل آنها موجب می‌شود که تبر به دست سحرهای فضای مجازی بیافتد و به خود و دیگران آسیب برسانند.

1. باید از خانواده او سوال کرد که چه اندازه بر رفتار فرزندتان در فضای مجازی نظارت داشتید؟ آیا محیط خانواده به گونه ای بود که فرزندتان از نظر اخلاقی و روحی و روانی در امنیت باشد و نیازی به جبران کمبود های خود در فضای مجازی نداشته باشد؟ اگر خودتان مشوق و یاور او در کارهایش نبودید، چه اندازه با او درباره پیامد رفتارهایش در این فضا صحبت کردید؟
2. باید از متصدیان تربیت اخلاقی، مبلغان دینی، مدیران رسانه ها، و مسوولان سازمان های فرهنگی و تبلیغی و آموزشی، و نهادهای مرتبط با فضای مجازی سوال کرد چند ساعت برای افزایش «سواد رسانه ای» سحرهای مجازی وقت گذاشته اید، چند کتاب و مقاله و برنامه آموزشی جذاب برای راهنمایی آنها جهت اخلاقی زیستن در این فضا تهیه کرده اید؟ آیا به کاربران جوان و نوجوان فضای مجازی درباره «اخلاقِ عضویت»، »اخلاقِ کامنت گذاری»، «اخلاقِ لایک کردن»، و «اخلاقِ فوروارد مطالب» آموزش های لازم را داده اید تا دراین جاده لغزنده پای شان نلغزد؟
3. باید از همه کاربرانی که در صفحات و کانال های این افراد عضو می‌شوند، زیر مطالب شان کامنت می‌گذارند، و پیام های آنها را لایک و فوروارد کنند باید پرسید آیا تاکنون به مسوولیت اخلاقی خود در این زمینه توجه کرده اید؟ آیا می‌دانید که در برابر پیامدهای کارهای آنان شما هم باید پاسخ گو باشید؟ چرا که یکی از مهم ترین اهداف نوجوانان و جوانانی که در شبکه های اجتماعی به رفتارهای نامتعارف دست می‌زنند «دیده شدن» و کسب مقبولیت و محبوبیت است؛ البته این کار اگر به کسب درآمد هم منتهی شود که چه بهتر. از این رو هرچه ممبرها و فالوئرهای آنها بیشتر شود برای تداوم رفتارهای خود و شکستن مرزهای اخلاق، جرات و جسارت بیشتری پیدا می‌کنند.
4. باید از کسانی که سحرهای مجازی را ابزاری برای تبلیغات و درآمدزایی می‌کنند پرسید در مقابل درآمدی که کسب می‌کنید، چگونه می‌خواهید ضررهایی که به فرهنگ و اخلاق جامعه، و حتی به روح و روان و زندگی این افراد وارد می‌شود جبران کنید؟
5. باید از کسانی که مدعی اند سحر و امثال او فقط یک سبک زندگی متفاوت دارند و نباید با آنان برخورد شود، پرسید سبک زندگی وقتی در فضای عمومی، به ویژه شبکه های اجتماعی، «ویترینی» و پررنگ می‌شود آیا نباید در چارچوب اصول اخلاقی باشد؟

* شبکه های اجتماعی بسیار جذاب و وسوسه انگیزند. این شبکه ها در حال ساخت یک دنیای جدید، یک جامعه تازه، و نسلی نوپا هستند که نگرش های ارزشی و مناسبات اخلاقی شان با گذشته متفاوت است. بنابراین اگر به پرسش هایی که در بالا گفته شد بی توجه باشیم، و نوجوانان و جوانان خود را برای زیست اخلاقی در این فضا تربیت نکنیم، باید هر لحظه منتظر غرق شدن کشتی ای باشیم که سحرها با تبر به جانش افتاده اند. آینده نگری اقتضا می‌کند که تبر را از دست آنان بگیریم، پیش از این که دیرتر شود.

حسینعلی رحمتی

4 آبان 1398