زن معاصر ایرانی و سه گانه اندیشوری/کنشگری/ راهبری اخلاقی فضای مجازی (2)

در بخش نخست گفته شد که امروزه زنان و دختران ایرانی درباره آن چه به طور کلی اخلاق فضای مجازی نامیده می‌شود می‌توانند سه گونه نقش را ایفا کنند: اندیشوری، کنشگری، و راهبری اخلاقی. اینک توضیحاتی درباره هریک از این موارد:

الف) زنان به عنوان اندیشمندان فضای مجازی

هرگونه تلاش اخلاقی در و درباره فضای مجازی مستلزم تولید دانش متناسب با این فضا است و لازمه چنین کاری تربیت افراد اندیشمند است. خوشبختانه امروزه حضور زنان فرهیخته و تحصیل کرده چه در دانشگاه ها و چه حوزه های علمیه ظرفیت بزرگی را برای این کار فراهم کرده است. فقط کافی است خانم های علاقه مند شناسایی و با مهارت ها و روش های اندیشه ورزی و پژوهش در این زمینه آشنا شوند. تجربه نگارنده نشان داده که علاقه، جدیت، پیگیری و تلاش علمی آنان در این باب اگر از آقایان بیشتر نباشد کمتر هم نیست. نیروهایی که برای این کار تربیت می‌شوند مجموعه ای متنوع از فعالیت های علمی پژوهشی را می‌توانند انجام دهند که از آن جمله است: نظریه پردازی وایده پردازی اخلاقی، تدریس درس های اخلاق فناوری اطلاعات، انجام یا نظارت علمی بر نگارش پایان نامه های تخصصی در این زمینه، نگارش کتاب و مقاله، ارائه نشست های علمی، فعالیت تبلیغی و ارائه مشاوره در سطح عمومی جامعه به ویژه برای خانم ها.

ب) زنان به عنوان کنشگران فضای مجازی

به موازات فراگیرشدن فضای مجازی، حضور خانم ها و به ویژه دختران جوان، و اخیرا نوجوان، در فضای مجازی نیز گسترش چشم گیری پیدا کرده است. جدای از خانم هایی که به عنوان کاربر عادی از این فضا استفاده می‌کنند تعداد بسیار زیادی هم هستند که به تولید محتوا، مدیریت، بلاگری، ولاگری، اینفلوئنسری، تجارت و خرید و فروش، آموزش و مشاوره و کارهایی از این قبیل در شبکه های اجتماعی مشغول اند. از منظر مسائل اخلاقی مربوط به فضای مجازی، باید همه این افراد را به عنوان «جامعه هدف» برای فعالیت های تبلیغی و ترویجی درباب اخلاق فضای مجازی در نظر گرفت، و برای هرکدام متناسب با نقشی که در این فضا دارند، محتوا و برنامه های لازم را تدوین کرد، و البته با استفاده از ابزارها و روش های مناسب این محتوا را به آنان منتقل کرد. حرکت به سوی چنین هدفی بدون بالابردن سواد رسانه و آموزش و تربیت اخلاقی آنان مقدور نیست. البته هرگونه سیاستگذاری و برنامه ریزی در این زمینه باید با حضور و مشارکت جدی خود زنان باشد؛ چه زنان تحصیل کرده، چه زنان عادی، و چه زنانی که پست های مدیریتی کلان در جامعه و به طور خاص در نهادهایی مثل مجلس و دولت و حوزه های علمیه را بر عهده دارند. این کار افزون براین که زمینه بهره گیری از استعدادها و توانایی های آنان را فراهم می‌کند، موجب جلب مشارکت زنان در برنامه ها می‌شود. البته این به معنای نادیده گرفتن نقش مردان چه در شکل گیری فضائل و رذائل اخلاقی مربوط به زنان و چه در مورد اصلاح این روند نیست.

ج) زنان به مثابه راه­بران اخلاقی فضای مجازی

زنان در عرصه های مختلفی از زندگی خانوادگی و اجتماعی (چه در فضای مجازی چه فیزیکی) حضور دارند و به اقتضای آن نقشی را ایفا می‌کنند؛ از مادری و همسری گرفته تا آموزش و پرورش و تجارت و مدیریت و مانند آن. از این رو ظرفیت این را دارند که در محیط زندگی یا کاری خود بر روی شیوه استفاده اطرافیان شان از فضای مجازی تاثیر بگذارند. این تاثیر وقتی سمت و سوی مثبت می‌گیرد که اولا خودشان به این مسوولیت توجه داشته باشند ثانیا از هرگونه رفتاری (به خصوص در فضای مجازی) که کرامت انسانی و شخصیت آنان به عنوان یک الگو را مخدوش می‌کند پرهیز نمایند.

لازمه آنچه گفته شد این است که در این زمینه ها سیاستگذاری، برنامه ریزی، و سرمایه گذاری و تربیت نیرو انجام شود. عمده این وظیفه عهده نهادهای حاکمیتی و غیرحاکمیتی مرتبط با اخلاق، فرهنگ، تبلیغ و فضای مجازی است. با توجه به روند رو به رشد حضور و نقش آفرینی خانم ها در جامعه امروز ایران، هرگونه غفلت یا تغافل در این زمینه، فرصت های زیادی را از بین خواهد برد و خسارت های فراوانی را به دنبال خواهد داشت.

حسینعلی رحمتی

25 اسفند 1402