آسیب شناسی اخلاق پژوهی فناوری اطلاعات در جامعه ما:چه باید کرد؟

در قسمت قبل گفته شد که یکی از آفات اندیشه ورزی درباب اخلاق فناوری اطلاعات در کشور ما، «ساده انگاشتن» اظهار نظر در این زمینه است. همچنین گفته شد که این کار موجب آسیب های دیگری چون سطحی نگری، مبتذل سازی علم، و زیان و آسیب رساندن به دیگران می‌شود.

اما برای حل یا کاهش این آفت چه باید کرد؟ نگارنده موارد زیر را پیشنهاد می‌کند:

📌 1. کسب اطلاع از منابع معتبر:
همه افراد، به ویژه روحانیونی که در صدد اظهار نظر در باره فناوري هاي ارتباطاتي و اطلاع رساني هستند بایستی به منابع معتبر و افراد متخصص در این زمینه ها مراجعه کنند و به مطالعه چند مطلب ساده و اولیه (نوعا به زبان فارسي و در اينترنت) بسنده نکنند. مثلا براي اين که بدانند آيا با رمزارزها در فضاي متاورس مي توان خريد و فروش کرد يا خير ابتدا با چند نفر از متخصصان اين فناوری مشورت کنند.
البته از آنجا که امروزه اغلب منابع مربوط به ماهيت و کارکرد فناوري هاي جديد، و حتي مباحث اخلاقي در اين زمينه به زبان انگليسي است طبيعتا يا خود محققان بايد با اين زبان آشنا باشند يا از افراد زبان دان کمک بگيرند.

📌2. مراعات احتیاط در اعلام حکم قطعی:
کسانی که در صدد اظهار نظر درباره فناوری های جدید هستند در مواردي که به يافته هاي خود اعتماد کامل ندارند يا هنگام نظر دادن درباره فناوري هايي چون متاورس و نورالينک که هنوز ماهيت و کارکردهاي شان چندان روشن نیست، از بيان حکم قطعي خودداري کرده و اما و اگرهاي آن را بيان کنند. مثلا بگويند «اگر ماشين هاي هوشمند از استقلال و ديگر شرايط يک فاعل اخلاقي به طور کامل برخوردار شوند مي شود آنها را از نظر اخلاقي در قبال کارهاي شان مسوول دانست».

📌3. تقدم «فهم» بر «نقد»:
بیان نظرات علمی نسنجیده به اندازه ای قبیح است که امام سجاد (ع) از اين که در عرصه های علمي بدون آگاهي کافي سخني بگويد به خدا پناه مي برد. («اللَّهُمَّ إِنيِّ أَعُوذُ بِکَ مِن ‏... ْ نَقُولَ فِي الْعِلْمِ بِغَيْرِ عِلْم‏» (صحیفه سجادیه، 1376: 57). از اين سخن مي توان برداشت کرد که اهل علم از کارهايي چون ساده انگاري که موجب اظهار نظرهاي غيرعلمي مي شود بايد پرهيز کنند. بنابراين، يک محقق قبل از هرچيز بايد ابتدا بدون پيش داوري در صدد شناخت ماهيت و کارکرد و تاريخچه و زمينه هاي شکل گيري يک فناوري جديد باشد. سپس آن را از منظر دانش اخلاق به طور تخصصي بررسي و سپس اظهار نظر کند. بهتر است اين نظرات ابتدا در جمع هاي تخصصي کوچک تر (مثل حلقه هاي علمي اساتيد و دانشجويان و طلاب) يا در قالب يک نشست يا کرسي علمي مطرح شود و صيقل بخورد، و پس از آن به صورت عمومي منتشر گردد.

📌 4. فعال کردن فضاي نقد و بررسي:
بهتر است هنگام مواجه شدن با گفتار يا نوشتار افراد ساده انگار، از باب امر به معروف و نهي از منکر با استفاده از ادبيات مناسب نقاط ضعف مطالب آنها را به آنها گوشزد نماييم. اگر اين افراد در کار خود صادق باشند طبيعتا نسبت به برطرف کردن ضعف هاي خود اقدام مي کنند، اگر هم نباشند به خاطر ترس از نقدهاي ديگران دست کم در آينده هنگام اظهار نظر احتياط مي کنند.

✍️حسینعلی رحمتی

🔖 7 دي 1401

📬@harahmati