آسیب شناسی اخلاق پژوهی فناوری اطلاعات در جامعه ما. ایراد دوم: ساده انگاری و مبتذل سازی

ايراد دوم پژوهش های اخلاقی درباره فناوری اطلاعات: ساده انگاري و مبتذل سازي

(قسمت 1 از 2)

✍️حسینعلی رحمتی

📌الف) ساده انگاري؛ دامِ ناپيدا گوشي موبايل امروز شما مثل گوشي هاي اوليه است؟ قطعا خير. هرچه زمان جلو می‌رود فناوری های اطلاعات و ارتباطات به موازات اين که از نظر ساختار پیچیده تر و از نظر کارکرد متنوع تر مي شوند، مسائل اخلاقی مربوط به آنها هم جدی تر و عمیق تر می‌شود. از اين رو، کساني که در صدد تامل و تحقيق در زمينه اخلاق فناوري اطلاعات هستند بايستي به اين نکته توجه کرده و مواظب باشند که در دام «ساده انگاري» نيافتند. ساده انگاري يعني تصور اين که درباره يک فناوري جديد بدون داشتن شناخت کافي و کاويدن ابعاد و جوانب آن، مي توان به راحتي حکم اخلاقي قطعي صادر کرد و «مفاهيم» و / يا «مصاديق» فضائل و رذائل اخلاقي سنتي را «خيلي راحت و سريع» بر وضعيت فناوري هاي جديد تطبيق داد. به عنوان مثال، اظهار نظر درباره قباحت دروغ گويي انسان ها در فضاي فيزيکي يا مجازي، بحثي نسبتا ساده است ولي شناخت چالش هاي اخلاقي هوش مصنوعي و ارائه راهکار براي آنها کار ساده اي نيست. از اين رو، محققي که دومي را هم به سادگي اولي بداند دچار ساده انگاري شده است.

📌ب) زمينه ها و عوامل ساده انگاري مواردي چون عدم آگاهي تخصصي در زمينه اخلاق يا فناوري يا هر دو، جهل مرکب و توهم دانايي و همه چيز داني، حضور در فضاي خالي از نقد انديشه ها، تشويق و ترغيب هاي نا به جاي ديگران و دادن القابي چون «استاد، صاحب نظر، متخصص، و انديشمند» به کساني که اظهارات سست و بي پايه مي کنند، همچنين انتشار گسترده نظرات آنها در فضاي مجازي و غيرمجازي، موجب مي شود که فرد متوجه ضعف خود در ساده انگاري بحث هاي مربوط به فضاي مجازي نشود و آن را تداوم بخشد، و، از آن بدتر، به مرور زمان واقعا خود را متخصص اين عرصه بداند

. 📌ج) پیامدهای ساده انگاری

🔹 1. سطحي نگري

کسي که اظهار نظر درباره موضوعي را ساده بيانگارد طبيعتا دليل و انگيزه اي ندارد که بخواهد براي کار جدي درباره آن وقت بگذارد و هزينه کند؛ به ويژه اگر از کساني باشد که هر روز در يک همايش و کنفرانس و نشست علمي (معمولا با موضوعات متفاوت) سخنراني مي کند و کرسي مي گذارد. خروجي چنين وضعيتي، ارايه مطالبي است که با واقعيت هاي بيروني درباره فناوري ها ارتباط ندارد، و از منظر دانش اخلاق هم فاقد روش و استحکام محتوايي لازم است. به عنوان مثال، انسان ساده انگار ممکن است هنگام بررسي اخلاقي ربات ها از اين نکته غافل شود که ماشين هاي هوشمند موجب شکل گیری مباحث اخلاقی چالش برانگیز از قبیل کیستی «فاعل اخلاقی»، و تزاحم های اخلاقی فراروی حاکمیت ها شده است.

🔹 2. مبتذل سازی علم

ورود غيرتخصصي به فناوري هاي جديد قباحت اين کار را نزد جوان ترها از بين مي برد و به آنان جرات مي دهد در اين وادي «غوره نشده، خود را مويز بپندارند». همچنين اظهار نظر های بی مبنا و ارایه راهکارهای سست و سخیف بخصوص اگر از سوی طلاب و روحانیون باشد به تمسخر افراد و نهادهاي مبلغ دین، و گاه خود دین، منجر می‌شود.

🔹 3. زيان رساندن به ديگران

به فرموده پيامبر اکرم (ص) کسي که بدون آگاهي لازم نظر دهد ضررش از منفعتش بيشتر است. ارايه مباحث سست و سطحي، نه تنها به دانش مخاطب نمي افزايد بلکه چه بسا فکر او را به بي راهه هم بکشاند. بنابراين، انسان ساده انگار از این جهت که به وظیفه اخلاقی خود مبنی بر تامل عميق و تحقیق جدي کوشش نکرده است مستوجب نکوهش است. به ويژه در مواردي که ممکن است اظهار نظر های او موجب خطای کاربران فضاي مجازي يا مديران مرتبط با سیاستگذاری درباره اين فضا شود. مثلا کالا ندانستن «داده ها و محصولات ديجيتال» ممکن است افراد را به نقض مالکيت معنوي صاحبان اين گونه کالاها تشويق کند و به آنها ضرر و زيان هاي مادي و معنوي وارد کند.

📆2 دي 1401

ادامه دارد...

📬@harahmati