«خادمان خاموش پژوهش» و یادی که از آنان نمی‌شود

«خادمان خاموش پژوهش» و یادی که از آنان نمی‌شود

1. در مواجهه با یک کتاب یا مقاله نخستین چیزی که به چشم مخاطب می‌آید نام و عنوان نویسنده و ناشر است، اما از یک گروه دیگر که از قضا سهمی مهم در شکل گیری این آثار داشته اند خبری نیست و معمولا کسی از آنان یاد نمی‌کند، در گزارش های خبری تصویری از آنان دیده نمی‌شود، و نه تنها موسسات علمی و رسانه های گروهی که حتی خود محققان هم کم وبیش از آنان سخنی به میان نمی‌آورند؛ و این نقض یکی از اصول اخلاق پژوهش، یعنی تقدیر از همکاران و همراهان تحقیق است. به نظر شما این «خادمان خاموش پژوهش» چه کسانی هستند؟

2. تقدیر از پژوهشگران، یکی از کارهای پسندیده مرسوم در کشور ماست. این کار به مناسبت های مختلف، به ویژه هفته پژوهش، و معمولا در قالب برگزاری مراسم و ارائه تقدیرنامه و برخی هدایای مادی به محققان انجام می‌شود. به علاوه که در طول سال هم انتشار هر کتاب و مقاله موجب برخوردار شدن پدیدآورندگان آن از گرنت ها و مزایای مادی ومعنوی می‌شود. این گونه تقدیرها نسبت به کسانی که صادقانه برای تولید آثار علمی تلاش کرده اند، نه این که خدای ناکرده مرتکب سرقت علمی شده باشند، کاری است ستوده و پسندیده، و کم ترین کاری است که برای تولید دانش می‌توان انجام داد. اما درست تر آن است که از همه کسانی که به طور غیرمستقیم نیز در شکل گیری فعالیت های پژوهشی نقش داشته اند نیز تقدیر شود، به ویژه کسانی که من آنان را خادمان خاموش پژوهش می‌نامم؛ یعنی همسر و فرزندان پژوهشگران.

3. در طی سال هایی که با فضای تحقیق و پژوهش در کشور سروکار دارم جز چند مورد محدود ندیده ام که کسی هدیه ای برای خانواده محققان ارسال کند یا در مراسمی که برگزار می‌شود آنان را به روی صحنه فراخواند، یا حتی تقدیرنامه ای در حد یک برگه کاغذ به آنان اهدا نماید یا در گزارش های خبری از آنان یادی کند. این در حالی است که این همسر و فرزندان نویسندگان هستند که فضای مناسب را برای آرامش روحی و روانی آنان فراهم، و سختی ها و مشکلات فراوان را به خاطر آنان تحمل می‌کنند، و در جامعه ما که معمولا کارهای پژوهشی ثمره مالی چندانی ندارد با ایثار و از خودگذشتگی سختی های زندگی با یک محقق را به جان می‌خرند، و گاه حتی در تحلیل و نگارش، و منبع یابی، یادداشت برداری و تایپ پژوهش هم کمک می‌کنند. امیدوارم از این به بعد در هر مراسمی که برای تجلیل از پژوهشگران برگزار می‌شود شاهد تقدیر شایسته از خانواده آنان نیز باشیم.

4. بی یا کم توجهی به خانواده های محققان و عدم جبران زحمات آنان، کاری غیراخلاقی، ظلم در حق آنان و نوعی کفران نعمت است. اخلاق پژوهش بر این تاکید دارد که بایستی همه کسانی که در شکل گیری یک تحقیق نقش داشتهاند مشخص و حق شان ادا شود. بی تردید یکی از این کسان، همسران و فرزندان پژوهشگران هستند. نکته جالب این که باز تا جایی که دیده ام حتی خود محققان هم به ندرت از خانواده خود یاد و تقدیر می‌کنند، در حالی که از نزدیک شاهد مجاهدت این همراهان صبور بوده اند.

5. گرچه خود را محقق نمی‌دانم ولی به عنوان یک علاقه مند به تحقیق، از باب ادای وظیفه و به مصداق «من لم تشکر المخلوق لم یشکر الخالق» این نوشته را در تقدیر از خانواده همه محققان کشور، و به ویژه در قدردانی از همسر و فرزندان گرامی ام نوشته ام؛ به پاس همه همراهی هاو از خودگذشتگی هایی که داشته اند و سختی هایی که طی این سال ها تحمل کرده اند.

حسينعلي رحمتي

5 دی 1397