بایسته های نقد اخلاقی فضای مجازی

1. پرهیز از یک­جانبه نگری و داشتن نگاه جامع­ نگر

به این معنا که وقتی می­خواهیم مواجهه انتقادی با فضای مجازی داشته باشیم، هم به جنبه­ های مثبت و مزایا و منافع توجه کنیم و هم به جنبه­ های منفی و مشکلات. گاهی دیده شده در نقد این فضا یا در نقد شبکه­ های اجتماعی، بعضی افراد کل فضای مجازی را یک فضای منفی و سراسر آلوده می­بینند و نگاهشان بسیار منفی است. از طرف دیگر بعضی افراد نگاه بسیار خوشبینانه دارند و نمی­دانند در این فضا چه معضلات و مشکلات اخلاقی و غیراخلاقی ممکن است به وجود آید. گروه اول چنان نقاط ضعف را می­بینند که به نقاط قوت و مزایا و منافع این فضا توجه ندارند و گروه دوم آن­چنان مزیت­ها و جذابیت­ها را می­بینند که به مشکلات و رذائل آن توجهی نمی­کنند. کار هردو گروه اشتباه و غیرواقع­ بینانه است. قضاوتی که مبنی بر این نوع نگاه باشد، غیرمنصفانه است. فضای مجازی مجموعه­ ای از مزیت­ها و منافع است که از این منظر از نظر اخلاقی قابل دفاع است و از جهت دیگر فضایی است که با استفاده از آن و در آن فضا، کارهای غیراخلاقی انجام می­گیرد و از این منظر قابل دفاع نیست. بهتر است در نقد اخلاقی فضای مجازی به هر دو جنبه توجه کنیم تا دچار یک­سونگری و قضاوت غیرمنصفانه نشده باشیم.

2. مشخص کردن منظر و معیار نقد اخلاقی

باید مشخص کنید که براساس چه مبنایی می­خواهید به نقد این فضا بپردازید. این مبنا می­تواند جهات مختلفی داشته باشد مثلاً ممکن است از منظر اخلاق دینی یا از منظر عقلی این نقد را انجام دهید. بعد از مشخص کردن این مبنا باید تعیین کنید از منظر چه نظریه­ ای می­خواهید فضای مجازی را نقد اخلاقی کنید؛ مثلاً در مبنای اخلاق دینی این نقد از منظر سودگرایی یا از منظر اخلاق فضیلت یا از منظر وظیفه­ گرایی اخلاقی است. مشخص کردن این کار باعث می­شود نگاه­ هایی که براساس هر یک از این­هاست با دیگری متفاوت باشد. مثلاً یک وظیفه­ گرا با کوچکترین کار غیراخلاقی در فضای مجازی مخالفت می­کند اما یک نتیجه­ گرا معتقد است مزایای فضای مجازی بیشتر از مشکلات آن است و از این منظر قابل دفاع است. مثال دیگر این­که آیا رفتار فرد در یک فیلم منتشر شده در فضای مجازی از نظر اخلاقی درست است یا نه. کسی که براساس اخلاق وظیفه­گرا نگاه می­کند ممکن است بگوید این کار اخلاقاً درست است و کسی که براساس سودگرایی نگاه می­کند ممکن است بگوید این کار غیراخلاقی بوده است. بنابراین باید معیار و منظر نقد فضای مجازی باید مشخص شود.

حسینعلی رحمتی