چگونه بر اساس سوژه های تصویری  درباره فضای مجازی موضوع یابی و ایده پردازی اخلاقی کنیم؟

🔺🔻چگونه بر اساس سوژه های تصویری درباره فضای مجازی موضوع یابی و ایده پردازی اخلاقی کنیم؟

فرض کنید که در صدد نگارش یک پایان نامه، یا مقاله علمی پژوهشی، یا ارائه کنفرانس یا حتی نگارش یک یادداشت کوتاه اینترنتی درباره اخلاق فناوری اطلاعات (اخفا) هستید. نخستین معضلی که با آن مواجه می‌شوید انتخاب موضوع است. یکی از در دست ترین راه ها برا ی این کار، پیگیری اخبار مربوط به فضای مجازی است، و راه دیگر، دقت و تامل در عکس هایی که عکاسان حرفه ای یا حتی مردم عادی گرفته اند و به نوعی به فناوری اطلاعات و ارتباطات یا فجازی مربوط است. حتی تامل در کاریکاتورها هم می‌تواند در این زمینه کارگشا باشد.

🔻 برای این کار مراحل زیر را تمرین کنید:

✅ مرحله اول:‌ شناخت سوژه

1.همه اجزا و عناصر تصویر به ویژه عناصر مرتبط با فضای مجازی (مثلا گوشی تلفن و کامپیوتر) را شناسایی و آنها را بادقت نگاه کنید.

2. ارتباط این عناصر با یکدیگر را کشف کنید.

3. مشخص کنید ظاهر تصویر چه داستان / واقعه ای را روایت می‌کند. (توضیحات عکاس یا اخبار مرتبط با تصویر می‌تواند به شما کمک کند)

✅ مرحله دوم: کشف پیام

4. پیام اصلی تصویر را مشخص کنید. طبیعتا این پیام ناپیدا و غیرمستقیم است. شناخت آن مقداری دقت و تیزبینی می‌خواهد. از خود بپرسید عکاس یا کاریکاتوریست چه پیامی را می‌خواسته منتقل کند؟

✅ مرحله سوم: طرح سوال های اخلاقی

5. درباره پیام اصلی تصویر طرح سوال کنید. سوال ها باید «صبغه اخلاقی»‌ داشته باشد. توجه داشته باشید که سوالات شما باید با سوالاتی که یک جامعه شناس، روان شناس، یا هنرمند عکاس درباره تصویر مورد نظر طرح می‌کند تفاوت داشته باشد. (🔻برای مهارت در این زمینه، باید مطالعات اخلاقی قبلی داشته باشید. مثلا با ساختار گزارهای اخلاقی و ویژگی موضوع و محمول های این گونه گزاره ها آشنا باشید).

6. حتی عناصر فرعی تصویر هم می‌تواند به شما ایده های اخلاقی بدهد. کافی است نورافکن ذهن تان را بر روی این عناصر متمرکز کنید. ذهنی که سوژه یاب شد با دیدن هر مطلب یا شنیدن هر خبری درباره فضای مجازی می‌تواند به راحتی آن را از منظر اخلاقی مورد توجه قرار دهد و از دل آنها ده ها سوژه و ایده استخراج کند. پس تمرین و ممارست را فراموش نکنید.

7🔻. برخی سوال های اخلاقی می‌تواند از این قرار باشد: آیا پیام این تصویر از نظر اخلاقی درست است؟ آیا رفتاری که افراد موجود در تصویر در حال انجام آن هستند از نظر اخلاقی قابل دفاع است؟ علل و عوامل و زمینه های انجام چنین رفتاری چیست؟ این رفتارها چه پیامدهای خوب یا بد اخلاقی دارد؟ برای رفع یا کاهش پیامدهای نادرست، و تقویت رفتارهای درست چه کارهایی باید انجام داد؟ چه کسانی مسوولیت دارند؟ از چه روش ها و ابزارهایی باید استفاده کرد؟ چه مشکلات و مسائل و تعارض های اخلاقی ممکن است در این زمینه پیش بیاید؟ آیا این تعارض ها و مسائل قابل رفع است؟ مبانی معرفت شناختی، انسان شناختی، جامعه شناختی، روان شناختی، و دینی چنین رفتارهایی چیست؟ برای بررسی این موضوعات و یافتن راه حل، کدام یک از نظریه های اخلاقی (فضیلت گرایی، نتیجه گرایی، و وظیفه گرایی) مناسب تر است؟ آیا در منابع دینی گزاره های مناسب برای شناخت و حل مسائل مطرح شده در این تصویر وجود دارد؟

✅ مرحله چهارم: سامان دهی مطالب،و پاسخ یابی برای سوالات

8.. سوالاتی که در مرحله قبل مطرح کرده اید را بر اساس سیر منطقی تنظیم کنید. (چیزی شبیه تدوین پروپوزال یا طرح نامه برای پایان نامه تان) برای این کار، هر مطلبی که مقدمه فهم مطلب دیگر است اول بیاورید. مثلا ابتدا تعریف مفاهیم را بیاورید، بعد خود مسئله یا معضل اخلاقی را قرار دهید، پس از آن عوامل و زمینه ها، بعد پیامدها،‌و در پایان هم راه حل و راهکارها.

🔻9. اینک که مسیر بحث تان مشخص شده با بهره گیری از اندیشه خودتان و مراجعه به منابع مورد نیاز و مشورت با افراد صاحب نظر، سعی کنید به سوال هایی که قبلا طرح کرده بودید پاسخ دهید. این مرحله سرنوشت ساز تولید دانش در زمینه اخلاق فناوری اطلاعات است. 

10. یافته های خود را (بسته به ظرفیت موضوع و توان علمی خودتان) در قالب یک کتاب، پایان نامه، مقاله علمی، کنفرانس علمی، یا یک یادداشت کوتاه در شبکه های اجتماعی منتشر کنید. اگر در آغاز راه هستید پیشنهاد می‌شود از آخر به اول حرکت کنید.

حسينعلي رحمتي

3 شهریور 1398