از «هومص» تا «اَهومص»: پيش نيازهاي پژوهش اخلاقی درباره هوش مصنوعی

از «هومص» تا «اَهومص»: پيش نيازهاي پژوهش اخلاقی درباره هوش مصنوعی

✍️حسینعلی رحمتی
(ارایه شده در «هم انديشي گفتمان علمي مطالعات بنيادين حوزه هوش مصنوعي»، قم، 6 ارديبهشت 1402)

🔹هوش مصنوعی (#هومص) با علوم مختلفی ارتباط دارد که یکی از‌ آنها اخلاق است. درباره «اخلاق هوش مصنوعی» (#اهومص) باید گفت با توجه به اهمیت اخلاق در زندگی بشری و جایگاه اخلاق در تفکر اسلامی و با توجه به حضور روزافزون هوش مصنوعی در زندگی انسان امروز (به¬گونه¬ای که اگر بگوییم با ورود هوش مصنوعی به زندگی انسان امروز دنیای جدیدی شروع است و اگر اتفاق دیگری نیفتد، عصر حاضر و به خصوص عصر آینده، عصر هوش مصنوعی است و با توجه به تبعات و مسائلی که در ارتباط با اخلاق و هوش مصنوعی مطرح است) لازم است که در این زمینه کار جدی و قوی انجام شود.

🔹برای این که مطالعات و پژوهش هایی بنیادین درباره اخلاق هوش مصنوعی شکل بگیرد، چند کار باید انجام شود:

🔻1. موضوع يابي و مسئله شناسي اخلاقي
هرروز فناوری های مبتنی بر هوش مصنوعی عرصه جدیدی از زندگی انسان را در حوزه های مختلف مثل پزشکی و زندگی شهری تحت سیطره خود می‌گیرد که موضوعات و مسائل اخلاقی خاصی را به دنبال دارد. برای پژوهش جدی درباره اخلاق هوش مصنوعی در قدم اول باید این موضوعات استخراج و شناسایی شود و در اختیار محققین قرار بگیرد. از جمله این موضوعات و مسائل می‌توان به مسئله «اختیار»، «فاعل اخلاقی» بودن ماشین های هوشمند، مسئولیت اخلاقی ربات ها، احساسات و عواطف اخلاقی ربات ها، «شهروند-ربات ها»، و حد و مرز اخلاقی توسعه هوش مصنوعی اشاره کرد.

🔻2. تدوین منابع بالادستی
مجموعه¬ای از کتاب¬ها مثل فرهنگ اصطلاحات، روش بررسی اخلاقی هوش مصنوعی، دانشنامه اخلاقی هوش مصنوعی، ماخذشناسی اخلاق هوش مصنوعی، درسنامه¬های مربوط به اخلاق هوش مصنوعی و امثال این¬ها باید تهیه شود.

🔻3. توجه به اتقان علمي
هرگونه تحقیق درباره اخلاق هوش مصنوعی باید طبق استانداردهای علمی انجام شود. سست نویسی در حوزه اخلاق فضای مجازی و هوش مصنوعی به خصوص اگر از طرف مبلغان دینی و نهادهای دینی باشد پیامدهای بدتری دارد.

🔻4. تربیت نیروی متخصص اخلاق هوش مصنوعی
هوش مصنوعی به این زودی ها دست از زندگی انسان برنمی¬دارد و از این به بعد بیش از این با فناوری های مبتنی بر آن سروکار داریم. اگر قرار است در حوزه اخلاق هوش مصنوعی کاری انجام شود، باید نیروهای خاص و متخصص در این زمینه تربیت شوند. این افراد حتما باید در زمینه اخلاق و فلسفه اخلاق به صورت تخصصی اطلاعات داشته باشند.

🔻5. تعاملات و تأملات بین رشته ای
اخلاق هوش مصنوعی هم با حوزه اخلاق سروکار دارد و هم با حوزه فناوری اطلاعات و کامپیوتر و امثال این¬ها. این کارهای بین رشته¬ای باید مورد توجه قرار گیرد.

🔻6. مشارکت دررويدادها و کمپين هاي جهانی
دانشگاه ها و حوزه های علمیه باید در رویدادها، کمپین ها و نشست های علمی که در داخل و خارج کشو ردرباره اخلاف هوش مصنوعی برگزار می‌شود ورود و مشارکت جدی داشته باشند.

🔻7. نگرش پروسه ای نه پروژه ای
داستان هوش مصنوعی ادامه دار است و در وا قع تازه شروع شده است. لذا موضوعات و مباحث و اخبار مربوط به آن باید همواره و هرروز رصد و پیگیری شود تا بتوان متناسب با هر موضوع جدید، یافته های پژوهشی را مورد بازخوانی و تصحیح و تکمیل قرار داد.

🔻8. توجه به توزيع محتوا در قالب های متنوع
هرچقدر برای نیروی متخصص و پژوهشگاه¬های اخلاقی در حوزه هوش مصنوعی هزینه شود، تا وقتی قالب¬ها و فرایندهای مناسب برای توزیع محتوا و ارایه یافته های پژوهشی در قالب های متنوع مورد توجه قرار نگیرد یا این قالب¬ها ضعیف باشد، کار به دست مخاطب نمی¬رسد. این قالب¬ها بسیار متنوع است؛ مثل کتاب، مقاله، پایان¬نامه، سخنرانی، یادداشت، همایش، نشست، فیلم و امثال این ها. با این قالب¬های متنوع می‌توان یافته های محققان در حوزه اخلاق فضای مجازی و هوش مصنوعی را با کیفیت های مختلف به دست مخاطب امروزی رساند.

13 اردیبهشت 1402

@harahmati