جایگاه فرادستی اخلاق در شخصیت و اندیشه امام علی(ع)

جایگاه فرادستی اخلاق در شخصیت و اندیشه امام علی(ع)

تقديم به پيشگاه اسوه حيات طيبه اخلاقي؛ امام علي(ع)

بررسي سيره و سلوک امام علي(ع)‌ در مقاطع مختلف زندگي خود و با اقشار مختلف جامعه از دوست و دشمن،‌ نشان گر آن است که در نظام ارزشي آن حضرت، اخلاقي بودن و اخلاقي زيستن بالاترين و مهم ترين جايگاه را دارد و مقدم بر هر چيز ديگر است. بنابراين،‌ اخلاق را مي توان کليدواژه، يا يکي از کليدواژه هاي شناخت شخصيت امام دانست. افزون بر آن‌چه گفته شد،‌ موارد زير نيز از جمله ادله يا قرايني دانست که اهميت اخلاق را در زندگي و انديشه آن حضرت نشان مي دهد.

1. امام شاگرد مکتب نبوي و دست پروده آن است، از اين رو اهداف او از اهداف پيامبر(ص) جدا نيست. پيامبر هدف خود را يک هدف اخلاقي تعريف کرد(اني بعثت لاتمم مکارم) پس هدف امام هم غير از اخلاق نمي تواند باشد.

2. امام يک مسلمان است، از اين رو گفتار و رفتار و اهداف او در راستاي اسلام تعريف مي شود. هدف بنيادين اسلام رشد و تعالي انسان ها به ويژه از منظر اخلاقي است و معيار برتري انسان ها از يکديگر نه به مال و ثروت و مقام که به برخورداري آنها از ارزش هاي اخلاقي است («ان اکرمکم عندالله اتقيکم»، حجرات/ ۱۳). بر اين مبنا مي توان گفت که در نزد امام نيز اخلاق جايگاهي والا دارد.

3. از سخنان و سفارش هاي امام به ديگران، به ويژه ياران و کارگزاران خود، به روشني به دست مي آيد که از نگاه آن حضرت مسلمان واقعي مسلمان اخلاقي است. در اين باره به عنوان نمونه مي توان از نامه به مالک اشتر هنگام انتصاب وي به عنوان حاکم مصر نام برد که پيش از آن که درباره سياست سخن بگويد درباره اخلاق به وي سفارش مي کند. او از مالک مي خواهد که تقوي را رعايت کرده، از اوامر و نواهي خداوند تبعيت کند، خدا را با قلب و دست و زبانش ياري کند، از شهوات دوري نمايد و مواظب نفس اماره باشد(ص325، نامه 35).

ساحت های پنج گانه اخلاق در نهج البلاغه

يکي از برتري هاي نهج البلاغه از منظر اخلاق آن است که اين کتاب، هم‌چون صاحب آن، از نوعي جامعيت برخوردار است؛ به اين معنا که به همه ابعاد زندگي انسان توجه کرده و براي هر يک از اين عرصه ها و ابعاد دستورات اخلاقي ويژه اي ارائه نموده است. امام علي(ع)، به عنوان مثال،‌ نه ‌چون يک عارف و زاهد گوشه گير بود که از جامعه وارهد و به سرنوشت ديگران بي توجه باشد، نه ‌چون يک کنشگر اجتماعي و يک مرد سياسي بود که مشغول شدن به اصلاح «ديگران» او را از اصلاح و تربيت «خويش» غافل کند. شخصيت منظومه وار علي(ع) و تمثل اخلاق در وجود او است که موجب مي شود وي را بتوان در هر زماني به عنوان يک الگو/اسوه اخلاقي معرفي کرد. نيز اين چند بعدي بودن و توجه وي به ساحت هاي مختلف حيات فردي و اجتماعي انسان است که ما را وا مي دارد تاکيد کنيم زيست اخلاقي انسان امروز و به ويژه زيست اخلاقي مردم و مديران جامعه امروز ما به شدت نيازمند کسي چون امام و کتابي چون نهج البلاغه است.

حسينعلي رحمتي

29 اسفند 1397