حسینعلی رحمتی، «ضعف سواد خانواده در استفاده از فضای مجازی و پیامدهای اخلاقی آن»، فصلنامه علمی ترویجی «اخلاق»، دوره 13، شماره 50، زمستان 1396، صفحه 11-37.

فضای مجازی در جایگاه یک رسانه و عضو جدایی‌ناپذیر خانواده‌ها، ازنظر اخلاقی دارای کارکردی دوگانه است و براساس قوت و ضعفِ آگاهی اعضای خانواده در استفاده از آن، می‌تواند بستر شکل‌گیری فضائل یا رذائل اخلاقی شود. مقالۀ حاضر با بررسی تأثیرات اخلاقی ضعفِ سواد خانواده در استفاده از این فضا کوشیده است مهم‌ترین آسیب‌هایی را که از این رهگذر دامن‌گیر خانواده (به‌طور کلی) یا والدین و فرزندان (به‌طور خاص) می‌شود، شناسایی کند.
یافته‌های این تحقیق بیانگر آن است که این آسیب‌ها از دستیابی به اهدافی که برای تشکیل نهاد خانواده تعریف شده است، جلوگیری می‌کند. برای تبیین بهتر مبحث، بعد از تعریف مفاهیم اصلی، ضمن بیان اهمیت خانواده و سواد رسانه، برخی از پیامدهای اخلاقی ضعف سواد رسانه تبیین می‌شود. در پایان، راهکارهایی برای رفع این پیامدها ارائه می‌گردد و به برخی از مشکلاتی که در پی تأثیرگذاری آن‌ها بروز می‌یابد، اشاره می‌شود. روش تحقیق، تحلیلی و کاربردی و تا حد امکان مبتنی بر اندیشه‌های اخلاقی اسلام است.

زندگی انسان امروز چنان با «رسانه» در هم تنیده است که اگر عصر حاضر را عصر سلطه بی منازع رسانه‌ها بدانیم سخنی به گزاف نگفته ایم. این روزها رسانه های اطلاع رسانی و ارتباطاتی، به ویژه رسانه های شکل گرفته بر بستر فضای مجازی، دیگر از سطح «گزارش» واقعیت ها گذر کرده و پا به عرصه «ساختن» واقعیت گذاشته اند و، به تعبیر فوکویاما، دوران «پساحقیقت» را رقم زده اند (فوکویاما، 1396: 50) که در آن راست و ناراست به هم در آمیخته اند و زیست – جهان اخلاقی انسان ها را در معرض تهدیدهای جدی قرار داده اند. از آنجا که خانواده یکی از مهم ترین میدان های تاثیرگذاری اخلاقی فضای مجازی است بایسته است که موضوع فضای مجازی، اخلاق و خانواده مورد توجه اندیشوران جامعه ما قرار گیرد و ضمن آسیب شناسی «سواد مصرف رسانه» در این نهاد، برای رسیدن به وضع مطلوب چاره اندیشی شود. مکتوب حاضر در پی جویی پرسش از پیامدهای اخلاقی ضعف سواد خانواده در استفاده از فضای مجازی، ضمن تبیین اهداف تشکیل خانواده از نظر اسلام، به دنبال اثبات این انگاره است که ناآگاهی خانواده ها از استفاده به جا و به اندازه از فضای مجازی، مانع از تحقق این اهداف می‌شود.

گرچه درباره سواد رسانه و خانواده چندین کتاب (مانند بختیاری و دیگران، 1395 و افراسیابی و میربهرسی، 1392) یا پایان نامه (از جمله میرخانی، 1392 و خدایاری، 1395) به زبان فارسی، و انگلیسی (از جمله Subramaniam, 2009 & Hin) نوشته شده و حتی برخی از ناشران، مانند انتشارات «فهم»، مجموعه ای از کتاب ها را درباره سواد رسانه ای به طور کلی منتشر کرده اند که در جای خود شایسته تقدیر است ولی، درحد اطلاع نگارنده، درباره پیامدهای ضعف سواد رسانه با عطف توجه به فضای مجازی و خانواده و از منظر اخلاق اسلامی کار چندانی انجام نشده است و همین امر، افزودن بر مواردي ديگري چون بالا بودن ميزان استفاده افراد متاهل نسبت به مجرد از فضاي مجازي («آمار استفاده از فضای مجازی ...»، 1395)، نشان دهنده ضرورت انجام پژوهش حاضر نیز هست. روش تحقیق از نظر گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و از نظر ارائه به صورت تحلیلی و کاربردی است. در هر دو سطح نیز سعی شدن تا حد امکان از منابع اسلامی بهره برده شده است.

حسینعلی رحمتی

شما می‌توانید متن کامل مقاله را از اینجا دریافت کنید.