آسیب شناسی اخلاق پژوهی فناوری اطلاعات در جامعه ما:آسیب پنجم

🔹آسیب پنجم: یک سویه نگری و پیشفرض های نادرست

✍️حسینعلی رحمتی

🔻 الف) فضای مجازی و اخلاقِ پژوهش
فناوری های اطلاع رسانی و ارتباطاتی از قبیل فضای مجازی، عمدتا کارکردی دوگانه دارند: از یک سو در خدمت تحقق فضائل اخلاقی از قبیل دانش افزایی و کاهش درد و رنج انسان ها هستند، و از سوی دیگر، بستری مستعد برای ارتکاب رذائل اخلاقی از قبیل تولید و توزیع محتوای غیراخلاقی یا نقض حریم خصوصی. از این رو، کسانی که در صدد اندیشه ورزی و پژوهش درباره اخلاق فناوری اطلاعات هستند، و حتی کسانی که در صدد قضاوت در این باره اند، بایستی به هر دو وجه توجه کنند. تا جایی که نگارنده متوجه شده است در بسیاری از آثار علمی و حتی پیام های اینترنتی، و از آن بیشتر در سخنرانی ها و مصاحبه های افراد مختلف معمولا به این کارکرد دوگانه توجه نمی‌شود، یا بیشتر به کارکردهای منفی آن توجه می‌شود. گویا تولیدکنندگان این آثار اصل را بر شرّ مطلق بودن فضای مجازی دانسته و کارکردهای مثبت آن را بسیار ناچیز و بی ارزش قلمداد می‌کنند. در حالی که اخلاق تحقیق اقتضا می‌کند منصفانه به هر دو وجه توجه شود.

🔻ب) پیامدهای یک سویه نگری
1. افراط در نگرش بدبینانه به فضای مجازی، اولا موجب محروم شدن خود فرد و دیگران از مزایای آن می‌شود، ثانیا هنگام ارایه راهکار برای اخلاقی زیستن در این فضا، ذهن فرد را بیشتر به سوی راهکارهای سلبی و محدودساز متمایل می‌کند، ثالثا چنین راهکارهایی از سوی کاربران، به ویژه نوجوانان و جوانان، که کارکردهای مثبت این شبکه ها را در زندگی روزمره خود می‌بینند، مورد استقبال قرار نمی‌گیرد.
نگرش غیرواقع بینانه به فضای مجازی اگر از سوی مدیران جامعه مطرح شود، موجب سست شدن پل «اعتماد» بین آنان و شهروند-کاربران می‌شود. این مسئله اثرات منفی خود را در جاهای دیگر، مثل ترک شبکه های اجتماعی خارجی و استفاده از پیام رسان های داخلی، نشان خواهد داد.
همچنین نگرش یک سر بدبینانه به فضای مجازی و افراط در بدگویی و مخالفت با آن اگر از سوی شخصیت های مذهبی مطرح شود می‌تواند موجب متهم کردن دین و دین داران به مخالفت با هرگونه پیشرفت و تعالی جامعه از سوی برخی جوانان شود.

2. از سوی دیگر، توجه بیش از اندازه به کارکردهای مثبت فضای مجازی، و غفلت یا تغافل نسبت به آسیب های آن، موجب می‌شود افراد نسبت به ریشه یابی این آسیب ها و چاره جویی برای رفع یا حل آنها کوتاهی کنند. نتیجه چنین وضعیتی، به نوعی «بَردگی فناورانه» و قربانی کردن کرامت انسان در پای فناوری منجر می‌شود.

🔻ج) چه باید کرد؟
کسانی که در صدد اندیشه ورزی یا اظهار نظر درباره فضای مجازی هستند بایستی فراتر از خوش آمد یا بد آمد مخاطبان:
اولا، هم کارکردهای مثبت فضای مجازی را تحلیل و تبیین کنند، هم کارکردهای منفی آن را. در این راستا بایستی از «تعمیم های نا به جا»‌ پرهیز کنند؛ مثلا کارهای نادرست عده ای از کاربران را دلیل یک سره بد بودن این فضا ندانند.

ثانیا، هنگامی که در صدد بررسی و بیان معضلات اخلاقی مربوط به فضای مجازی (مثلا در قالب کتاب، مقاله یا پایان نامه) هستند، ابتدا اجمالا به کارکردهای مثبت این فضا اشاره ای داشته باشند ولی عمده بحث خود را متوجه آسیب شناسی کنند. به این ترتیب، مخاطب با مشاهده انصاف و واقع نگری، آنان را متهم به «فناوری ستیزی» نمی‌کند و ضمن همدلی با ایشان، سخنان شان را تلقی به قبول خواهد کرد.

📆 6 بهمن 1401
📭@harahmati