شیعه حسینی، و زیست اخلاقی در فضای مجازی (5)

✅«خودبرتربینی»؛ پاشنه آشیلِ اصلاحات اخلاقی در فضای مجازی

✅الف)
شناخت موانع و چالش های فراروی اخلاقی سازی فضای سایبر یکی از وظایف اخلاق پژوهانِ فضای مجازی است. در این یادداشت با بهره گیری از سخنان امام حسین(ع)، «خودبرتربینی» به عنوان یکی از این چالش ها مورد بررسی قرار می‌گیرد. امام می‌فرماید: «مبادا از کسانى باشى که از گناه ديگران بيمناک¬اند، و از کيفر گناه خود آسوده خاطر» ()، مکاتیب الائمه(ع)، ج۳ف ص155). این سخن را می‌ توان بهترین تعریف دانست برای افراد خودبرتربین یا کسانی که خود را از عذاب الهی در امان می‌بینند.
✅ب)
این رذیلت اخلاقی هم وجه فردی دارد هم اجتماعی. در وجه فردی، شخص به خاطر توهمی که درباره میزان تقید اخلاقی و دینی خود، یا تصوری که از موقعیت شغلی، علمی، سیاسی و اقتصادی، یا تسلط خود بر فضای مجازی دارد، احتمال ارتکاب خطا توسط خودش در فضای مجازی را اندک، و، امکان سر زدن اشتباه از سوی دیگران را زیاد می‌داند. از این رو همواره نگران است که مبادا دیگران در این فضا مرتکب کارهایی شوند که از نظر او خطاست.
اما خودبرتربینی اجتماعی به این معناست که کاربر فضای مجازی نسبت به افراد و گروه هایی که با آنها نوعی نسبت و هم¬گرایی فامیلی، شغلی، قومی، مذهبی، سیاسی، و جغرافیایی دارد بسیار خوش بین است و درست بودن کارهای آنها را مفروض می‌گیرد، اما در مورد کسانی که بیرون از دایره این افراد هستند بسیار حساس است و درباره آنها «مو را از ماست می‌کشد».
✅ج)
درواقع، کاربرِ خودبرتربین:
🔻 1. نسبت ها و تعلقات سیاسی و شغلی و فامیلی و مانند آن را معیار قضاوت اخلاقی درباره کاربران فضای مجازی قرار می‌دهد، نه اصولی چون صداقت و راستگویی، حق گویی، و تقوا را.
🔻 2. مطالب دیگران را به چشم یک کارآگاه تیزبین یا مامور بهشت و جهنم بررسی می‌کند، ولی مطالب خود یا هموندانش را بدون بررسی و تامل می‌پذیرد و چندان در صدد نقد آنها بر نمی‌آید.
🔻 3. از دیگران برای هر مدعا یا در قِبال ارسال هر پست شان مطالبه دلیل و لینک مطلب می‌کند، ولی از کنارِ محتوای بدون سند و مدرک هم¬وندان خودش به راحتی گذر می‌کند.
🔻 4. سواد رسانه و قوه انتقادی ندارد؛ اگر هم داشته باشد آن را بیشتر ابزاری برای پیش گیری از لغزش دیگران یا نقد و تخطئه آنها می‌داند تا اصلاح رفتارهای خود.
🔻 5. زبانش نسبت به دیگران تند است و بی پروا. از این رو به کار بردن هر تعبیر نامناسب یا ایموجی و استیکرهای برخورنده را برای آنها مجاز می‌داند، ولی برای هموندانش از عبارت های نرم و ملایم و تصاویر تاییدآمیز استفاده می‌کند. لایک هایش بیشتر برای هموندان است و دیسلایک ها برای دیگران.
🔻 6. به «نیت خوانی» توجهی ویژه دارد. عمل هم¬وندانش را حمل به صحت می‌کند و برایش توجیه و محمل می‌تراشد ولی گفتار و رفتار دیگران را ناشی از خبث باطن، فریب خوردگی، شیطنت و مصداق سوءاستفاده از فضای مجازی می‌داند. درباره دیگران قضاوت قطعی و حتی قصاص قبل از جنایت می‌کند ولی درباره هم¬وندان خود حساس است که مبادا غیبت آنها شود یا حقی از ایشان ضایع شود.
🔻 7. چون خواسته یا ناخواسته خود را بر حق و دیگران را همواره در معرض خطا می‌داند، همچنین به خاطر توجه بیش از اندازه به دیگر کاربران، هم از یاد خداوند، هم از اصلاح خطاهای خود در فضای مجازی غافل می‌شود (امام علی (ع): «يَا أَيُّهَا النَّاسُ طُوبَى‏ لِمَنْ‏ شَغَلَهُ‏ عَيْبُهُ‏ عَنْ عُيُوبِ النَّاس‏» (نهج البلاغه، 1414ق: 255). در نتیجه، نه تنها سخنان او در دیگران تاثیری ندارد، که خودش نیز همواره در زنجیره ای از کارهای غیراخلاقی در این فضا گرفتار می‌شود.

✍️حسینعلی رحمتی
30 مرداد 1401
@harahmati
#شیعه_اخلاقی

طرح بالای مطلب: ابوالفضل حشمتی