استارلینک و اخلاق: نه ترس، نه بی خیالی

در یادداشتی دیگر گفته شد که فراگیر شدن فناوری هایِ محدودیت گریزی چون استارلینک نشان می‌دهد که دنیای امروز،‌ و طبیعتا جامعه ما به عنوان یکی از اعضای آن، به احتمال بسیار زیاد دیر یا زود امکان دسترسی به فضای مجازی ای را پیدا می‌کند که ممکن است دیگر قابل محدود یا مسدودسازی نباشد. بنابراین، از منظر اخلاق پژوهی فناوری اطلاعات، بایستی ما «بدترین» وضعیت ممکن، یعنی «اینترنت بدون فیلترینگ» را تصور کرده و براساس آن تلاش های علمی و عملی خود را در زمینه «اخلاقِ فیلترینگ» طراحی و اجرا کنیم.

در این راستا، نکته های زیر بایستی مورد توجه قرار گیرد:

1. برخورد فعالانه، واقع بینانه،‌ معقول و منطقی: در مواجهه با فناوری های محدودیت گریز، نه باید بترسیم نه بی تفاوت باشیم؛ بلکه بایستی وضعیت پیش آمده را به عنوان بخشی از واقعیت زندگی انسان امروز بپذیریم و متناسب با آن به صورت هوشمندانه برنامه هایی را طراحی کنیم که شهروندان کشورمان در عین بهره گیری از فرصت ها و امکانات فضای مجازی، از چالش های اخلاقی آن تا حد امکان در امان باشند.

2. ترجیح راهکارهای ایجابی: با توجه به خصلت محدودیت گریز فناوری های جدید، بیشترین تمرکز و تخصیص منابع انسانی و مادی بایستی ناظر به کارهایی چون تقویت شخصیت اخلاقی شهروندان و انگیزه سازی برای ترغیب آنها به مراعات اخلاق در این فضا باشد، تا رویکردهای سلبی از قبیل فیلترینگ.

3. آموزش مداوم شهروندان: به نظر می‌رسد همان گونه که در عرصه اقتصاد باید خود را برای دوران «اقتصادِ بدونِ نفت» آماده کنیم در زمینه فضای مجازی هم باید برای عصر «اینترنت بدون فیلترینگ» آماده شویم. افزایش سواد رسانه ای شهروندان برای درست زیستن در عصر اینترنتِ بدون فیلتر موجب آشنایی آنها با فرصت ها و تهدیدهای ناظر به دسترسی نامحدود به فضای سایبر می‌شود و آنان را یاری می‌کند که در این فضا آگاهانه و مسوولانه حضور پیدا کنند.

4. مذاکره با شرکت های سازنده: مسوولان مرتبط با فضای مجازی بایستی از منظر حاکمیتی با مدیران شرکت هایی چون استارلینک وارد گفت و گو شوند تا هم امکان بهره گیری از این فناوری ها برای شهروندان کشورمان فراهم شود هم از آسیب ها و تهدیدهای آن در امان بمانند.

5. تهیه زیرساخت های دانشی: هرگونه فعالیت برای توانمندسازی اخلاقی شهروندان نیازمند پژوهش های علمی و تدوین منابع متقن و معتبر است. این کار طبیعتا وظیفه موسسات و مراکز آموزشی و پژوهشی در حوزه اخلاق است، و البته نهادهای حاکمیتی نیز باید در این زمینه هم یاری گر باشند هم یافته های آنها را مورد استفاده قرار دهند.

6. چاره اندیشی برای اقناع و اعتمادسازی: با بهره گیری از روش هایی چون مشارکت دادن نخبگان در فرایند های تصمیم گیری نسبت به فناوری های جدید، و پرهیز از گفتار و رفتارهای اعتمادسوز، بایستی زمینه همدلی و همراهی عموم شهروندان با برنامه های اعلامی را فراهم کرد. اخلاق فضای مجازی و فناوری های جدید نه تنها فقط به حاکمیت، که به همه شهروندان مربوط است، از این رو بدون همدلی و همراهی دوطرفه آنها مسائل اخلاقی این عرصه حل نخواهد شد، و از آن بدتر، ممکن است به مشکلاتش افزوده شود.

7. کاهش زمینه های دور زدن فیلترینگ: دسترسی به اینترنت پرسرعت و بدون (یا کم) محدودیت از جمله علل اقبال شهروندان به فناوری هایی چون استارلینک است. از این رو می‌توان با راهکارهایی چون ارایه اینترنت پر سرعت، و اکتفا به «فیلترینگ حداقلی و اخلاقی» انگیزه استفاده از آنها را کاهش داد.

8. طراحی الگوی مواجهه اخلاقی با فناوری های نوین:‌ از آنجا که روند شکل گیری فناوری های اطلاع رسانی و ارتباطاتی جدید سر ایستادن ندارد، افراد و نهادهای مرتبط با اخلاق و فناوری اطلاعات بایستی یک الگوی جامع برای مواجهه با این فناوری ها تهیه کرده و آن را به عنوان نقشه راه کلان در اختیار شهروندان قرار دهند (در یادداشتی دیگر به این موضوع پرداخته شد). طبیعتا چنانچه یک فناوری مسائل اخلاقی خاصی داشته باشد می‌توان متناسب با آن، کلان برنامه را بازنویسی و اصلاح کرد.