الگوی دینی زیست اخلاقی در عصر شبکه های اجتماعی

چکیده بحث:

✍️ حسینعلی رحمتی

🔻الف) فضای مجازی، و به ویژه شبکه های اجتماعی از مهم ترین عوامل موثر بر زندگی انسان امروز است. این فضا از نظر اخلاقی کارکردی دوگانه دارد. از یک سو زمینه ساز کارهای خوبی چون دانش افزایی وکاهش رنج دیگران می‌شود و از سوی دیگر به واسطه آن رذائلی چون نقض حریم خصوصی امکان وقوع دارد.

🔻ب) برای زیست اخلاقی در این فضا باید همه مرتبطان با آن، به ویژه کاربران، را با وظایف و مسوولیت هایی که دارند آشنا کرد. یکی از راه های این کار معرفی الگوهای عملی و قدیسان اخلاقی Moral saints از قبیل سیدالشهدا(ع) و یاران ایشان هستند. چون آنها در خاندان پیامبری بزرگ شدند که هدف از بعثت خود را احياي ارزش هاي اخلاقي اعلام کرد. اهداف قیام عاشورا هم اهدافی اخلاقی مانند ظلم ستیزی است.

🔻ج) برخی از مهم ترین درس هایی که می‌توان از نهضت عاشورا آموخت و متناسب با زیست اخلاقی در فضای مجازی از آنها استفاده کرد به شرح زیر است:

✅ 1. اخلاق؛ سند بالادستی زندگی سیره و سنت امام حسین (ع) نشان می‌دهد که مراعات اخلاق باید یک قانون کلی در همه عرصه های زندگی باشد. امروزه هم از آنجا که اهمیت و تاثیر فضای مجازی اگر از فضای حقیقی بیشتر نباشد کمتر نیست، مرتبطان با این فضا هم باید این عرصه را همچون فضای حقیقی بدانند و توجه به اصول اخلاقی را سرلوحه فعالیت در آن قرار دهند.

✅ 2. ضرورت توجه به مسوولیت اخلاقی امام به ما یاد داد که نسبت به رفتارهای نادرست دیگران بی تفاوت نباشیم و امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان یک وظیفه دائمی بدانیم. در زمانه ما نیز یکی از مهم ترین روش ها برای ترویج فضائل اخلاقی و پیشگیری از رذائل اخلاقی در فضای مجازی عدم بی تفاوتی نسبت به رفتار کاربران است. این کار به آسانی از طریق کارهایی چون لایک کردن، فوروارد کردن، کامنت گذاشتن، یا ترک گروه امکان پذیر است.

✅ 3. عدم مسوولیت گریزی به بهانه کمبود امکانات حرکت سیدالشهدا(ع) نشان داد که کمبود نیرو و امکانات نباید موجب ترک وظیفه شود. بعلاوه مشخص کرد کار درست اگر از سوی افرادی اندک هم انجام شود تاثیرگذار است. در فضای مجازی هم هر کس بسته به توان خود با کارهای ایجابی (مانند ارایه مقاله، سخنرانی، لایو، یادداشت، ویدیو، تصویر، کامنت، لایک، فوروارد، ایموجی) و سلبی (مثل ترک گروه، ریمو کردن، یا ریپورت کردن) می‌تواند به وظیفه اش عمل کند.

✅ 4. ضرورت رویکرد اصلاحی در حرکت های اخلاقی و اجتماعی امام هدف خود را «اصلاح» امت پيامبر(ص) مي داند («إِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاِصْلاحِ فى أُمَّةِ جَدّى»). از این بیان می‌توان درس گرفت که هرگونه مواجهه ما با گفتار و رفتار دیگران در فضای مجازی بایستی رویکرد اصلاحی داشته باشد؛ نه مثلا به خاطر از میدان به در کردن رقبا، مچ گیری، بی اعتبار کردن دیگران یا تحقیر و تمسخر آنها.

✅ 5. لزوم داشتن اهداف ارزشمند، به ویژه آگاهی بخشی و جهالت زدایی در زيارت اربعين، از زبان امام صادق(ع) می‌خوانیم که امام حسين جانش را در راه خدا و برای نجات بندگان او از جهالت و گمراهى فدا کرد. از این سخن امام می‌توان درس گرفت که هرگونه تلاش ما در فضای مجازی بایستی ناظر به آگاه کردن دیگران نسبت به کارهای درست و نادرست در این فضا باشد. چرا که یکی از مهم ترین علل ارتکاب رذائل اخلاقی در این فضا، عدم شناخت کافی نسبت به چگونگی درست زیستن در آن است.

✅ 6. داشتن الگوی مناسب؛ لازمة رفتار اخلاقی  امام در وصیت خود به محمدبن حنفیه می‌گوید: «أَسِيرَ بِسِيرَةِ جَدِّی وَ أَبِي‏ عَلِيِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ». این وصیت به ما یاد می‌دهد که الگوی رفتاری مان در فضای مجازی باید انسان های شایسته و بااخلاق باشند، نه کسانی چون برخی سلبریتی ها که برای کسب شهرت به هر کاری دست می‌زنند

. ✅ 7. امیدوار بودن؛ شرط موفقیت در فعالیت های اخلاقی سیدالشهدا(ع) از کژی ها و ناراستی هایی که در جامعه اسلامی دید ناامید نشد بلکه انگیزه پیدا کرد که برای اصلاح آنها قیام کند. امروز هم کسانی که خود را پیرو آن حضرت می‌دانند از مشاهده رذائل اخلاقی موجود در فضای مجازی نباید ناامید شوند و از تلاش برای اصلاح آنها دست بکشند

. ✅ 8. آگاهی و اختیار، شرط ارزشمندی یک رفتار در ماجرای کربلا امام یاران خود را نسبت به مسیر و اهداف حرکت خود و مشکلات و سختی ها آگاهی داد و حتی شب عاشورا بیعت خود را از آنان برداشت و بین ماندن یا رفتن مخیرشان کرد. آگاهی و اختیار، اساس رفتارهای اخلاقی و عامل ارزشمندی آنهاست. درسی که از این واقعه برای بهزیستی اخلاقی در فضای مجازی می‌آموزیم این است که باید کاربران این فضا را به گونه ای آموزش داد و تربیت کرد که آنها خود بر رفتار خویش کنترل داشته باشند و دوری از ارتکاب رذائل اخلاقی نه به خاطر نظارت دیگران یا فیلترینگ و مانند آن، بلکه بر اساس آگاهی، اختیار، و کنترل درونی خودشان باشد.