💢 دافی و خطرِ سورپرایز شدن

✍️حسینعلی رحمتی

🔻1. در روزهای اخیر ویدیوی تبلیغاتی یک شرکت تولید محصولات آرایشی و بهداشتی در فضای مجازی فراگیر شد و افراد زیادی، به ویژه نوجوان ها، از آن استقبال کرده و براساس آن دابسمش ساختند، در حالی که محتوا و حتی برخی الفاظ و عبارت های به کار رفته در آن مناسب سن این مخاطبان نبود. ماجرا البته در فضای مجازی محدود نماند و به فضای فیزیکی هم کشیده شد؛ از جمله این که تهیه کنندگان آن دستگیر شدند. اتفاق دیگری که باز این ویدیو را بر سرِ زبان ها انداخت اجرای آن توسط دانش آموزان یک مدرسه دخترانه بود که منجر به برکناری مدیر مدرسه شد. بعد از این اتفاقات هم، طبق معمول، عده ای به اظهار نظر پرداخته و فضای مجازی و نهادهای فرهنگی و نظام آموزشی و والدین و معلمان را مقصر دانستند. طبیعتا اگر فقط مسئله همین یک ویدیو بود شاید ارزش آن را نداشت که درباره اش صحبت شود، اما تجربه چند سال اخیر نشان می‌دهد هم تولید این گونه محتواها هم استقبال از آنها ادامه خواهد داشت. بنابراین، چاره ای نیست جز این که زمینه و زمانه این موضوع به درستی کاویده شود و، از آن مهم تر، خوراک سالم و متناسب با ذائقه نسل جدید تهیه گردد. در غیراین صورت، همواره باید منتظر باشیم که هر کس در گوشه ای از دنیا با ساخت یک ویدیوی چند دقیقه ای، هر محتوایی را که دوست داشت به کام این نسل بریزد و ماهی مقصود خود را صید کند.

🔻2. یکی از آفت هایی که مواجهه نهادهای فرهنگی و تبلیغی جامعه ما با این رویدادها را تهدید می‌کند، خطر فروکاستن آنها به موارد مقطعی و موقتی، و در نتیجه، عدم اهتمام لازم به ریشه یابی و یافتن راهکارهای مفید و موثر در این زمینه است به امید این که حرف باطلی بوده که با بی توجهی به آن فراموش می‌شود. این در حالی است با توجه به ویژگی ها و امکانات فضای مجازی و دسترسی وسیع و سریع آحاد جامعه به ویژه نوجوانان و جوانان به آن، و با توجه به منافع مادی و غیرمادی که از رهگذر تولید آنها حاصل می‌شود می‌توان با اطمینان گفت که تولید و توزیع این گونه ویدیوها همچنان ادامه خواهد داشت و هر لحظه باید منتظر موارد جدید باشیم؛ ویدیوهایی که هرچند از نظر قالب و محتوا و عوامل تولید با یکدیگر متفاوت و حتی بی ارتباط اند اما در اموری چون انتخاب نوجوانان و جوانان به عنوان جامعه هدف، و انتخاب رسانه محبوب این نسل، یعنی فضای مجازی، به عنوان بستری مناسب برای انتقال ارزش های فرهنگی و اخلاقی موردنظرِ سازندگان با یکدیگر اشتراک دارند.

🔻3. هرچند استقبال نسبتا گسترده نوجوانان از این ویدیوها بیان گر موفقیت نسبی تولیدکنندگان آنهااست اما از آن مهم تر، این استقبال را می‌توان نشانه ای از «تحولات ارزشی و تغییر ذائقه فرهنگیِ» بخش هایی از جامعه دانست. چه با این تغییر و تحولات موافق باشیم چه نباشیم، در نخستین گام باید اصل وجود آنها را بپذیریم و بعد برای مواجهه معقول و منطقی و انتقادی با آنها چاره اندیشی کنیم. لازمه این کار توجه به نکته مهمی است که هم تایید عقل را دارد هم در آموزه های دینی ما به آن توصیه شده است؛ یعنی «زمان شناسی». به تعبیر زیبای امام علی(ع) کسی که زمانه اش را بشناسد خود را مهیا می‌کند و از وقوع حوادث شگفت زده و غافل گیر نمی‌شود‌ («أعرَفُ النّاسِ بِالزَّمانِ مَن لَم يَتَعَجَّب مِن أحداثِهِ» (غرر الحکم).

🔻4. براین اساس، نهادهایی چون حوزه های علمیه، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، وزارت ارشاد، شورای عالی فضای مجازی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و همه کسانی که دغدغه سلامت فکری و اخلاقی نسل جوان و برخورداری آنها از یک «زندگیِ پاک» در فضای مجازی (و فیزیکی) را دارند باید نسبت به شناختِ «پیشینی، واقع بینانه، منصفانه و آینده نگرانه» عوامل، زمینه ها و پیامدهای تحولات فکری و فرهنگی و اخلاقی نسل جدید و چرایی استقبال آنها از این گونه محتواها تلاش مداوم داشته باشند تا نه تنها بتوانند در وضعیت موجود نقشی موثر ایفا کنند که حتی برای مواجهه با وضعیت های محتمل آینده نیز از هم اکنون آماده شوند تا مبادا وقوع حوادث پرشتاب و متوالی مرتبط با فضای مجازی و فناوری اطلاعات، آنها را غافلگیر و شگفت زده (یا به تعبیر نسل امروز، سورپرایز) کند و در موضع انفعال بیاندازد. این که لوازم و ملزومات رسیدن به چنین شناختی چیست، نکته ای است که در جای خود باید بررسی شود.

🔻5. ویدیوی دافی و مانند آن از منظر نشانه شناسیِ تحولات ارزشی بین نسلی، و حتی از نظر «متن و قالب» تولید محتوا برای نسل جدید هم قابل بررسی است که باید جداگانه به آن پرداخت.

حسینعلی رحمتی

8 مهر 1402

♨️«اندکی اندیشه» ضرر ندارد👈@harahmati