کرسی علمی ترویجی اصول عام اخلاقی فضای سایبر از منظر اخلاق اسلامی

موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(علیه السلام) با همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث در پنجاهمین کرسی علمی ترویجی خود برگزار می‌کند:

اصول عام اخلاقی فضای سایبر از منظر اخلاق اسلامی

ارائه دهنده:

• سبحان نقدی پور

ناقد:

• حجت الاسلام دکتر حسینعلی رحمتی

دبیر علمی:

• حجت الاسلام مهدی عزیزی

تاریخ: ۱۷ دی ۱۴۰۲

زمان: ساعت ۱۳

مکان: قم، میدان سعیدی، خیابان هفت تیر، کوچه ۱۲، تقاطع اول، موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا علیه السلام

✅ این نشست با حضور آقای سبحان نقدی پور (پژوهشگر اخلاق فناوری اطلاعات) به عنوان ارائه کننده، حجت الاسلام دکتر حسینعلی رحمتی (عضو هئیت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث) بعنوان ناقد، و حجت الاسلام مهدی عزیزی (معاون پژوهش موسسه آموزش عالی امام رضا علیه السلام) به عنوان مدیر جلسه در ساعت ۱۳ یکشنبه ۱۷ دی ماه ۱۴۰۲ در موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا علیه السلام و با همکاری پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار گردید.
در ابتدای این کرسی علمی آقای نقدی پور با اشاره به اینکه در عصر حاضر، کارکرد و اهمیت فضای سایبری بر کسی پوشیده نیست، تاکید کرد که این فضا در کنار محاسن اخلاقی، مشکلات اخلاقی نیز به دنبال داشته است از این رو باید با تبیین ارزش ها و اصول عام اخلاقی فضای سایبری به رفع این چالش ها کمک کرد. اینکه ما فضای سایبری را به طور کلی آزاد رها کنیم خلاف عقل است، و اینکه در مقابل آن به شیوه سلبی ایستادگی کنیم نه امکان پذیر خواهد بود و نه عاقلانه، بنابراین روش عاقلانه مواجهه با این فضا، انتخاب برخورد فعالانه در مقابل فضای مجازی و سالم سازی محیط سایبر، و احیای ارزش ها، هنجارها و اخلاقیات در فضای مجازی است.
✅این دانش آموخته حوزه علمیه، گفت تبیین اصول و قواعد پایه و عام اخلاقی فضای سایبر موجب کمک به اخلاقی شدن فضای مجازی می‌شود و تاکید کرد که این هدف به واسطه تبیین وظایف اخلاقی تمام افراد مرتبط با فضای مجازی اعم از تولیدکنندگان و ترویج دهندگان محتوای مجازی، کاربران و استفاده کنندگان از محتوا و نهادهای حاکمیتی متولی فضای مجازی به دست می‌آید.
ایشان در ادامه با توجه به تعریف کلی واژه اصول، تاکید کرد که اصول اخلاقی، باید ها و نبایدها، تحسین ها و تقبیح ها، و اموری است که هیچ گاه در نظام اخلاقی استثناء نمی‌خورند و همیشه حتی در تعارضات اخلاقی پابرجا هستند، بنابراین منظور از اصول اخلاقی فضای مجازی، سلسله قواعد و معیارها، بایدها و نبایدهای کلی رفتار انسان در فضای مجازی است که برای تنظیم رفتار اخلاقی تمام مرتبطان با فضای مجازی مشخص شده است. بنابراین به اصول و ارزش های اخلاقی عام فضای مجازی که مشترک بین تولیدگنندگان و ترویج دهندگان و کاربران هست، اصول پایه و عام اخلاقی فضای مجازی گفته می‌شود. ملاک انتخاب اصول عام اخلاقی سایبر اصولی است که می‌تواند عمومیت، اهمیت، ضرورت و کاربرد بیشتری برای مرتبطان فضای مجازی داشته باشد. برخی از این اصول عبارت اند از:
🔸1. اصل «عدالت». در سه عنوان جزیی رعایت عدالت در تولید محتوا، رعایت عدالت از سوی کاربران، و رعایت عدالت از جانب نهادهای متولی فضای مجازی.
🔸2. اصل «امانت داری». اگر افراد پایبند این اصل نباشند و در بیان واقعیات و یا در نقل جملات صحیح در فضای مجازی، خیانت در امانت کنند این پدیده باعث به هم ریختگی جامعه و از بین رفتن اعتماد به یکدیگر و حاکمیت می‌شود. تضعیف امانت داری، موجب تجاوز به حقوق مادی و معنوی افراد و جوامع می‌شود.
🔸3. اصل «پرهیز از ضرر رسانی». که شامل پرهیز از ضرررسانی در تولید و ترویج محتوا، ضرر رسانی کاربران و استفاده کنندگان، و پرهیز از ضرررسانی نهادهای متولی فضای مجازی می‌شود.
🔸4. اصل «شرح صدر». فعالیت در این فضا، جلوه گاه نظرات و رفتارهای گوناگون است که گاه مخالف و متضاد با یکدیگر است. این امر مشکلاتی را برای افرادی که ظرفیت شرح صدر آنان ضعیف است، ایجاد می‌کند که به غیر اخلاقی شدن فضای مجازی کشیده می‌شود.
🔸5. اصل «حفظ حریم خصوصی». اهمیت حفظ حریم خصوصی در فضای مجازی، بسیار بیشتر و مهم تر از فضای حقیقی است. از این رو همه مرتبطان با این فضا اعم از کاربران عادی و تولیدکنندگان محتوا و افراد و نهادهای سیاستگذار و برنامه ریزی درباره این فضا باید به طور جدی به آن توجه کنند.
🔸6. اصل «حساسیت به ترویج فضائل و جلوگیری از رذائل». این اصل در واقع همان اصل «امر به معروف و نهی از منکر» است که در ادبیات دینی ما بیان شده و یک وظیفه همگانی محسوب می‌شود.
✅در ادامه این کرسی آقای رحمتی بعنوان ناقد ابتدا برخی از نقاط قوت این بحث را خاطرنشان کرد، از جمله: توجه به موضوع اخلاق فضای مجازی به عنوان موضوعی نوپدید و کم کار شده، توجه به طرح بحث از دیدگاه اسلام، توجه به کارکرد دوگانه فاوا، توجه به لزوم مواجهه فعالانه نه انفعالی، تاکید بر لزوم نگاه واقع بینانه و ایجابی به اخفا (اخلاق فناوری اطلاعات)، تاکید بر لزوم تبیین وظایف اخلاقی مرتبطان، و تاکید بر لزوم تقدم اخلاق بر قانون.
✅عضو هئیت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در ادامه موارد زیر را به عنوان برخی از نقدهای وارد به بحث ارایه کرد:
🔹 الف) عدم جامعیت اصول: بدین صورت که گفته شده اصول عام یعنی اصولی که « عمومیت، اهمیت، ضرورت و کاربرد» بیشتری دارد. یکسری اصول مانند عدالت، امانت داری و پرهیز از ضرر زدن به دیگران، شرح صدر، حفظ حریم خصوصی، حساسیت نسبت به ترویج فضائل و رذائل مطرح شده ولی در مقابل اصول و ارزش های دیگر مثل ایمان، تقوا ٬ اخلاص که برای همه مرتبطان کاربرد دارد ذکر نشده اند در صورتیکه برخی از این اصول مانند ایمان جزو ارزش های پایه اخلاق اسلامی است.
🔹ب) عدم تعریف دقیق اصول: با توجه به وجود تعاریف مختلف از اصول، از آنها تعریف دقیقی انجام نگرفته است. ایشان بعنوان مثال در مورد تعریف «اصل عدالت» گفت گاهی اصل عدالت بعنوان انصاف، و قسط کاربرد دارد. عدم تعریف دقیق هر اصل اخلاقی موجب شده که بیان مصادیق هم با مشکل مواجه شود یا مواردی که جزو مصادیق هر اصل است ذکر نشود. مثلا تفاوت گذاشتن بین افراد توسط مدیران یک گروه یا باقی گذاشتن و حذف آنها توسط مدیر گروه از مصادیق عدم عدالت است.
🔹ج) باقی ماندن در کلیات و عدم ذکر مصادیق درست و دقیق برای اصول اخلاقی ذکر شده.
🔹د) اکتفا به سطح گزارشگری و توصیف و عدم فراروی به سطح تحلیل و نقد: مثلا به چالش هایی مانند تزاحم اخلاقی (بین مراعات حقوق افراد و حقوق جامعه(مطرح شده در بحث عدالت) یا حریم خصوصی، یا عدم تبیین محدوده رعایت شرح صدر از سوی کاربران عادی یا نهادهای حاکمیتی، یا عدم بررسی اخلاقی مواردی که شخص به طور خودخواسته حریم خصوصی خود را در اختیار دیگران میگذارد، یا موارد اختلاف درباره مفاهیم یا مصادیق اخلاقی بودن یا نبودن یک رفتار (مثلا گران کردن اینترنت را کاربران ظلم و تضییع حقوق خود بدانند ولی مسئولان شرکت های ذیربط آن را از مصادیق عدالت می‌دانند) توجه نشده است.
🔹هـ) عدم تعیین ممیزات و مزایای نگرش اسلامی و غیراسلامی به این اصول: با توجه به عنوان این کرسی مشخص نمیشود که کدام از این اصول مختص نگرش اسلامی و متمایز از دیدگاه غیر اسلامی هستند.
✅در پایان این نشست، آقای رحمتی پیشنهاداتی برای تکمیل بحث ارائه شده مطرح کرد، از جمله : تقویت وجه تحلیلی و توجه به چالش ها، فرارفتن از سطح استنادی و توجه به رویکرد فرآوری و تولیدی به آموزه های اخلاقی اسلام، توجه به عوامل و زمینه های نادیده گرفتن این اصول از سوی مرتبطان، چگونگی تشویق و ترغیب مرتبطان به مراعات این اصول، چگونگی جبران ضررها و حقوق ضایع شده به واسطه بی توجهی به این اصول، معرفی امکانات و کارکردهای خود فضای مجازی برای اجرایی کردن هر یک از این اصول اخلاقی، و بالاخره تبیین نسبت اخلاق و قانون در بحث از فضای مجازی.

👈🏿 اندکی اندیشه (www.harahmati.ir) ضرر ندارد