گزارش کرسی علمی «چالش های کاربردی سازی اخلاق اسلامی؛ مورد پژوهی اخلاق فناوری اطلاعات»

گزارش کرسی علمی «چالش های کاربردی سازی اخلاق اسلامی؛ مورد پژوهی اخلاق فناوری اطلاعات»

هم زمان با فرارسیدن هفته پژوهش، و در قالب برنامه های چهارمین همایش علوم انسانی اسلامی، پژوهش و فناوری، پژوهشگاه قرآن و حدیث با همکاری مجمع پژوهشگاه های علوم انسانی – اسلامی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کرسی علمی ترویجی «چالش های کاربردی سازی اخلاق اسلامی؛ مورد پژوهی اخلاق فناوری اطلاعات» برگزار شد.

این کرسی با حضور دکتر حسینعلی رحمتی عضو هیات علمی گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث، به عنوان ارایه کننده، حجت الاسلام حجت الله بیات، عضو هیات علمی دانشگاه قرآن و حدیث، به عنوان ناقد و آقای دکتر علیرضا بشیری، مدرس حوزه و دانشگاه، به عنوان دبیر علمی در روز یکشنبه ۱۹ آذرماه ۱۴۰۲ از ساعت ۱۳ تا ۱۵ به صورت حضوری و آنلاین در پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار گردید.

دکتر رحمتی هدف این نشست را بیان برخی از مشکلات نظری و عملی فراروی بهره گیری از آموزه های اخلاقی اسلام برای فضای مجازی عنوان کرد، و ضمن اشاره به پیشفرض های بحث، مقصود از کاربردی کردن اخلاق اسلامی برای فضای مجازی را توضیح داد. ایشان بهره گیری از مزیت های آموزه های اخلاق اسلامی برای استفاده درست از فضای مجازی، دفاع از نظریه جاودانگی احکام اخلاقی اسلام، تبیین حیات دین در دنیای معاصر، و توسعه دانش اخلاقی را به عنوان برخی از ضرورت های توجه به موضوع کاربردی کردن اخلاق اسلامی برای فناوری اطلاعات و ارتباطات دانست.

این پژوهشگر اخلاق و فناوری اطلاعات سپس برخی از چالش ها و مشکلات استفاده از اخلاق اسلامی برای فناوری اطلاعات را با تمرکز بر فضای مجازی بیان کرد. او به عنوان چالش نخست، عدم توجه کافی افراد و نهادهای اخلاق پژوه (به ویژه حوزه های علمیه) به نقش فاوا (و اخیرا هوش مصنوعی) در حیات اخلاقی انسان امروز، لزوم اندیشه ورزی کاربردی در این زمینه، تربیت نیروهای متخصص، و تولید و تدوین منابع مکتوب در این زمینه بیان کرد. ایشان همچنین عدم طراحی نظام اخلاقی اسلام درباره فضای مجازی را به عنوان چالش دوم، و فقدان نگاه واقع بینانه، منصفانه و جامع به این فضا را به عنوان چالش سوم مطرح کرد و خاطرنشان کرد افراط در بدبینی و توجه صرف به رذایل، در عرصه نظر موجب «اندیشه ورزی نامتوازن» و در عرصه عمل موجب عدم اعتماد و اقبال مخاطب می‌شود.

عضو هیات علمی گروه اخلاق کاربردی پژوهشگاه قرآن و حدیث چالش بعدی را ساده انگاری و ساده سازی پژوهش علمی درباره فضای مجازی دانست و مواردی چون نشناختن ماهیت این فضا و عوامل موثر بر تصمیم گیری های اخلاق انسان را از جمله زمینه های این چالش دانست. آن گاه در ادامه عدم توانمندی لازم اخلاق پژوهان در اجتهاد اخلاقی برای تطبیق مصادیق و مسائل فضای مجازی بر مفاهیم اخلاق اسلامی را به عنوان پنجمین چالش برشمرد و دلایلی چون نوپدید بودن فضای مجازی و فقدان سابقه در صدر اسلام، و فقدان ارتباط موثر نهادهای اخلاق پژوه با زیست جهان نسل امروز را از جمله عوامل موثر در این زمینه دانست. وی ظهور افراد غیرمتخصص به عنوان نظریه پردازان و راهنمایان اخلاق فناوری اطلاعات به عنوان ششمین چالش، و ورود ماشین های هوشمند و چت بات های مبتنی بر هوش مصنوعی به عرصه اندیشه ورزی اخلاقی را به عنوان هفتمین چالشی دانست که محققان و مبلغان اخلاق اسلامی در ساحت اخلاق فناوری اطلاعات و فضای مجازی با آن مواجه هستند.

در ادامه نشست، آقای بیات به عنوان ناقد نکاتی را بیان کردند که از آن جمله است: ضرورت تعریف دقیق اصطلاحاتی چون فناوری اطلاعات و ارتباطات، رسانه و چالش اخلاقی، لزوم ارایه مصادیق بیشتر از فضای مجازی متناسب با مباحثی که مطرح شد، نیاز به تفکیک وظایف و مسوولیت های هریک از مرتبطان با فضای مجازی از یک سو، و توان علمی و روحی و اخلاقی کاربران از سوی دیگر در مسئله چالش ها، لزوم توجه به مسئله حاکمیت در این زمینه، و تفکیک بین ذاتیات و عرضیات فضای مجازی.

این نشست با طرح نظرات و پرسش های حضار به پایان رسید.